Niepróżnujące próżnowanie Wespazjana Kochowskiego warsztat i poetyka 8

V-

e tet    _

Po pierwsze, poza inspiracją horacjańską i czarnoleską zaznacza się' abycie Kochowskiego z kultura religijna barokuD nie tylko z psalmami, ale też z popularną pieśnią pobożna, z ikonografią kościelna i w ogóle z sarmacka, płytka zapewne, ale żarliwą pobożnością; stąd częstsze zwroty modlitewne, prośby i dziękczynienia kierowane do Boga. Inną cechą szczególną liryki ziemiańskiej Kochowskiego jest jej osadzenie w konkretnym miejscu noszącym własna nazwę,

fia ludzi.    "    "    ~    ’

Parafrazy^-

Pochwal wsi i życia szlachcica-posesionata budował poeta idąc w tropy Kochanowskiego i wielu jego naśladowców. Stosunek do Muzy czarnoleskiej daleki jest jednak w tej twórczości od prostej kontynuacji czy imitacji: -nietrudno wskazać nawiązania do wielkiego poprzednika, ale równie łatwo przychodzi stwierdzenie wyraźnych różnic.

wśród konkretnych, wymienionych zjr

łoraćjańslde. Poezja ziemiańska była w drugiej poi. XVII wieku nurtem już utrwalonym w tradycji:. Niemal na samym początku „Liryków”, tuż po kilku utworach historycznych położył autor własną parafrazę epodu Horacjańskiego „Beatus ille” - znak rozpoznawalny poety ziemiańskiego. Gdy się zestawia „Prawdziwą szczęśliwość” z innymi staropolskimi naśladownictwami „Beatus ille”, widać wyraźnie, że Kochowski poszedł najdalej ze wszystkich autorów parafraz, nie tylko pomijając rzymsko-pogańskie realia, lecz także wprowadzając w ich miejsce szczegóły ugruntowane w rzeczywistości wsi poiskiej. Dobrze widać to w pochwale żony ziemianina. Kocho-wski jako jedyny - wiemy w niewierności wobec Horacego - przeniósł ten fragment w realia polskie.

FILOZOFIA ŻYCIA: W zbiorze wierszy zatytułowanym „Niepróżnującepróżnowanie” uwagę zwraca nie oryginalność czy spoistość myśli, ale kulturowa reprezentatywność postaw i poglądów społecznych dojrzałego baroku. Punktem wyjściowym rozważań o człowieku i historii współczesnej są tradycyjne już stereotypy filozofii życia.. Przypomina więc poeta, że „nic pod słońcem trwałego nie jest”, że wszystko przemija, że żyjemy wśród „omylności świata tego”! Otwiera sie perspektywa metafizyki i mistycyzmu. Kochowski chce byc w zgodzie ze współczesną

""filozofią człowieka, więc gromadzi negatywne epitety przy ocenie życia, ale chce być także w zgodzie z własnym, poetyckim odczuciem wartości życia. W duchu naiwnego zaufania do Boga podejmuje tradycyjne pytanie poetów metafizycznych: „Bn któżem ja jest?”. Ratunek dla człowieka kryje się w całkowitej ufności w sensowność kolizji życia, w nieodwołalność boskich dekretófy, w przeznaczenie, jakie „w diamencie,ryją niebieskie wyroki” i oku ~ ludzkiemu „słayty sąd boży”. Ta naiwna wiara pozwala łączyć dezaprobatę dla nicości ziemskiego życia z pełną aprobatą wartości, jakie kryją się vv przemijaniu.^

Na pytanie: co to znaęzj(^zażywać wieku”?)odpowiadal poeta w duchu szlacheckim, powołując się na prawa natury, inne w młodości i w „zgrzybiałej zimie”, i na prawa społeczne określające normy postępowania zależnie od wieku i miejsca człowieka w społeczeństwie. Modna w baroku opozycja „młodość - starość” służy Kochowskiemu do pogodzenia kolizji filozoficznych, wyraża prawo używania świata i obowiązek pokuty. Piękno młodego wieku łączy z naturalnymi licencjami natury, piękno starości z ustatkowaniem, poczciwością i umiarem. Konfrontacja „młodość -

starość” służy jeszcze jako argument w obronie wartości życia, a jak go używać, mówił Kochowski w wierszach o wzotze życia szlacheckiego, poszukując w nich równowagi między obowiązkami stanu a osobistym dążeniem do ^ ^szczęścia. Pojecie obo~wiazków opiera na kulcie tradycji szlacheckiej. I

PSALMODIA POLSKA: Do tematyki wiedeńskiej poeta wrócił pod koniec życia, spisując swe najdoskonalsze dzieło „Trybut należyty wdzięczności wszystkiego dobrego Dawcy, Panu i Bogu, albo Psalmodia polska, za dobrodziejstwa Boskie dziękująca” (powstał 1693, wydany 1695). Cykl obejmuje 36 psalmów wyzyskujących strukturę i stylistykę biblijnego pierwowzoru. O ile w kilku początkowych utworach mamy do czynienia z tematyką osobistą, a ściślej rodzajem spowiedzi obejmującej wyznanie grzechów i chęć pokuty, o tyle dalsze psalmy dotyczą już czynów Sobieskiego pod Wiedniem. W najbardziej znanych psalmach „wiedeńskich” Kochowski zarysował filozofię mesjanistycznaTkreując polskiego monarchę na drugiego Mojżesza oraz Saro sona) "Poskramiając Turków , Jan III staje się prawicą Bożą, a Polacy drugim Izraelem, wypełniającym meodgadmbne zamierzenie Przedwiecznego.^Kreacja Boga w „Psalmodii” podporządkowana została koncepcji narodu wybranego, oczekującego na boskie miłosierdzie. W dziele mieszają się dwa plany widzenia historii: (feal^j oraz (symbolicmy) Ów drugi zdecydował o popularności ,,Psalmodii” zwłaszcza w dobie romantyzmu. Z drugiej strony trzeba pamiętać o celach, jakie przyświecały piszącemu. W tytule jest mowa o „trybucie wdzięczności’, czyli tekst ma przede wszystkim charakter dziękczynny za łaski, którymi Najwyższy obdarzył plemię Sarmatów. „Psalmodia” czytana winna być przez pryzmat ideologii sarmackiej, gdzie fundamentalną rolę odgrywa pierwiastek rycerski i religijny. Wykładnia religijna indywidualnego losu człowieka oraz narodowej historii zyskała pod piórem Kochowskiego piętno uniwersalizmu. Stylizacja cyklu na biblijną formę psalmów oraz wprowadzenie doń starotestamentowych mott zdecydowały o patosie arcydzieła polskiej liryki barokowej.

©