Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 28

Proces formowania się zeznań świadków

Duży wpływ na wystąpienie zjawiska sugestii mają także niektóre-czynniki sytuacyjne. Łatwiej dochodzi do wywarcia sugestii na osobach będących w napięciu emocjonalnym z powodu oczekiwania na coś, np. na przesłuchanie. Sugestię wywołać można wtedy np. przez podpowiedzenie pewnych koncepcji przebiegu zdarzenia, wyglądu osoby lub rzeczy, a następnie doszukiwanie się faktów potwierdzających je. Szczególnie niebezpieczny jest tu entuzjazm przesłuchującego, który akcentując silnie swoje przekonanie co do przebiegu zdarzenia i będąc pewny słuszności własnej koncepcji, może wszczepiać w świadka te przekonania, robiąc to nawet nieświadomie. Takie wpływanie na świadka odbywać się może gestem, mimiką twarzy, zachowaniem, okazywaniem nadmiernego entuzjazmu, utwierdzając go w błędnych przypominaniach, aż do pełnego przekonania, że tak było. Sugestia wywierana przez przesłuchującego może także przyjmować formę odpowiednio sformułowanych pytań. Pytania sugestyjne w formie i treści podsuwają określoną odpowiedź lub traktują zdarzenia jako zaistniałe, nie mając co do tego pewności. Stanowić one mogą bardzo duże niebezpieczeństwo, zwłaszcza w pierwszych przesłuchaniach, gdyż świadek w pewnym stopniu może „uczyć się" swojego zeznania i nieświadomie podtrzymywać będzie błędne zeznania w kolejnych przesłuchaniach w dalszych etapach postępowania.²¹⁵ Z tych względów ustawodawca wyraźnie zabronił zadawania pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść wypowiedzi (art. 171 § 4 k.p.k.), umożliwiając ich uchylanie, jeżeli zadaje je przesłuchiwanemu uprawniony uczestnik postępowania (art. 171 § 6 k.p.k.). Norma ta, szczególnie możliwość uchylania pytań, może dobrze funkcjonować na etapie postępowania sądowego, kiedy treść i forma zadawanych pytań podlegają kontroli stron postępowania. Inaczej przedstawia się ten problem na etapie postępowania przygotowawczego, kiedy przesłuchania najczęściej prowadzone są w cztery oczy — przesłuchiwany i przesłuchujący, a zatem brak jest zewnętrznej kontroli. Nie można wykluczyć, że pytania takie mogą padać, nie są one jednak protokołowano, gdyż sposób sporządzania protokołu nie przewiduje wpisywania treści pytań, notowane są jedynie odpowiedzi w formie stylistycz-

H.E. Burlt, PsydNłJiftiiT..., op. ci!., s. 235-239.

nej, charakterystycznej dla wypowiedzi w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Dlatego też należy szczególnie uczulić organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, aby miały świadomość, że ich sugestyj-ne zachowanie może powodować utratę wiarygodności zeznań świadka, co jedynie utrudni, a nie przyspieszy postępowanie. Rozważyć także należy zasadność zapisywania w protokole przesłuchania treści zadawanych pytań.

4.4. Przyczyny błędów w zeznaniach w opiniach praktyków

Te, w dużej części teoretyczne, chociaż oparte na badaniach psychologicznych, wskazówki, co może być przyczyną błędów, warto jest skonfrontować z opiniami praktyków, w czym oni upatrują najczęstszych przyczyn błędów w zeznaniach świadków. W przeprowadzonej ankiecie²²⁰ podano jedenaście najczęściej eksponowanych w literaturze przedmiotu przyczyn błędów, dopuszczając do wyboru dowolnej liczby odpowiedzi, a także w pytaniu otwartym wskazanie własnych propozycji.

Ankietowani sędziowie i prokuratorzy za najczęstszą przyczynę błędów w zeznaniach wskazywali nieprawidłowo przeprowadzone przesłuchanie, w szczególności przyjęcie złej metody. W ten sposób sądziło 47,7% respondentów, przy czym bez mała połowa ankietowanych sędziów i połowa uczestniczących w badaniach prokuratorów udzieliła takiej odpowiedzi. Kolejnej przyczyny upatrywano w podatności świadków na sugestię. Łącznie odpowiedź tę zakreśliło 44,8% uczestników ankiety. Większe znaczenie destruktywnego wpływu sugestii na zeznania dostrzegali sędziowie niż prokuratorzy. Na 102 sędziów wypełniających ankietę 51 wyraziło taką opinię, podczas gdy z grupy 34 prokuratorów czynnik ten wskazało zaledwie 10. W grupie najczęściej zakreślanych odpowiedzi znalazło się także niezrozumienie pytań i pojęć używanych podczas prze-

⁰³ IłiiH.ima ankietowe przeprowadzano wśród sędziów i prokuratorów w trzech miastach: Warszawie, Ostrołęce i Płocku; łącznie na ankietę odpowiedziało 136 osób (w tym 34 prokuratorów i 102 sędziów sądów rejonowych i okręgowych); badania prowadzono

w 200D r.

129