Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego(0

Na południu kontynentu, głównie na obszarze pustyni Kalahari i na terenach ją otaczających, rozsiane są niewielkie liczebnie grupy Buszmenów i Hotentotów. Obydwa etnonimy, nadane przez Europejczyków, mają odcień pejoratywny i dlatego zostały zastąpione przez terminy utworzone od własnych określeń tych ludów: San i Khoikhoi, z czego utworzono nazwę domniemanej rodziny językowej khoisan. Największy pod względem liczby mówiących (ok. 150 tysięcy) jest język nama, którym posługują się oprócz Khoikhoi w Namibii także dwa ludy o niehotentockiej etnogenezie. Cechą, która w planie wymowy odróżnia języki khoisan od pozostałych, są przede wszystkim spółgłoski mlaskowe (mlaski).

Języki drawidyjskie

Mimo swej starożytności, wielkiej liczby użytkowników (powyżej 170 milionów) i dużego obszaru, nie należą do dobrze rozpoznanych. Obszar ludów drawidyjskich sąsiaduje z terytorium gałęzi indyjskiej. Dekan i cała południowo-wchodnia część sub-kontynentu indyjskiego jest zdominowana przez tę rodzinę. Oprócz tego, na terenie Pakistanu przy granicy z Afganistanem używa się języka brahui (750 tysięcy użytkowników). Klasyfikacje wymieniają 23-31 języków drawidyjskich, lecz przynajmniej 8 z nich może być uważane za dialekty.

Najważniejszymi językami drawidyjskimi są: telugu (powyżej 53 milionów użytkowników), tamilski (ok. 45 milionów), kannada (kanaryjski, kanara, 28 milionów) i malajalam (28 milionów). Każdy ma własną tradycję piśmienności i odmianę pisma, a wszystkie należą do 15 oficjalnych języków Indii i są urzędowymi językami na terytoriach stanowych: telugu w Andra Pradesz, tamilski w Tamil Nadu, kannada w Kamata-ce, a malajamal w Kerali. Odmianę pisaną o dawnej tradycji posiada także język tulu (1,4 miliona w stanie Kamataka). Tamilski jest również oficjalnym, obok syngaleskie-go, językiem Sri Lanki. Tradycja piśmienności w tym języku sięga III wieku n.e. - czasów króla Asioki. Nieco później odmiany pisane wytworzyły pozostałe języki.

Języki austroazjatyckie

Języki austroazjatyckie sąsiadują na Półwyspie Indochińskim z językami tajskimi, tybeto-birmańskimi, od północy - z Chinami, od zachodu - z językami indyjskimi. Od południa i wschodu Półwysep Indochiński otaczają języki austronezyjskie. „Ogniwem pośrednim” między językami austronezyjskimi a austroazjatyckimi wydaje się być grupa 9 języków czamskich używanych na terenie Wietnamu i Kambodży.

Do austroazjatyckich zalicza się ok. 100-150 języków, lecz tylko trzy - mon, khmer-ski i wietnamski - posiadają rozwinięte odmiany pisane o długiej tradycji; dwa ostatnie są językami oficjalnymi Kambodży i Wietnamu. W sumie liczbę mówiących językami austroazjatyckimi ocenia się na blisko 85 milionów, z czego 70 milionów to Wietnamczycy, a 9 milionów - khmerscy Kambodżanie.

Klasyfikacja historyczna dzieli języki austroazjatyckie na dwie rodziny: mon--khmerską (w Kambodży, Laosie, Wietnamie, Birmie i Chinach) oraz rodzinę munda (w środkowych i wschodnich Indiach). Niektóre klasyfikacje rozszerzają tę listę o jeszcze dwie rodziny: nikobarską(na Wyspach Nikobarskich) i aslińską( = malacca, w Malezji).

Języki tajskie

Językami tajskimi mówi ponad 64 miliony ludzi w Tajlandii, Laosie, Birmie (Myan-mar), północnym Wietnamie, Asamie (angielskie Assam) w Indiach i w południowo-zachodnich Chinach. Klasyfikacja lingwistyczna do języków tajskich zalicza co najmniej 45 języków podzielonych na trzy gałęzie: południowo-zachodnią, północną i centralną. Najważniejszymi językami są: tajski (syjamski, oficjalny język Tajlandii, ok. 34 miliony mówiących), laotański (lao, oficjalny język Laosu, ok. 11 milionów mówiących), szan (w Birmie, ok. 2,5 miliona mówiących) - wszystkie należą do gałęzi południowo--zachodniej. Wśród języków z tej grupy o mniejszej liczbie użytkowników wymienia się m.in. ltt, khiin, języki Białych i Czarnych Tajów. Spośród północnotajskich językiem zhuang posługuje się ponad 13 milionów mieszkańców prowincji Guanxi-Zhuang, Yunnanu i Guang-dong w Chinach.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Na osobną wzmiankę zasługuje język ahom z Asamu, od kilku wieków martwy, używany jako język sakralny. Pismo ahom, pochodzenia indyjskiego, jest prawdopodobnie najstarszym pismem tajskim i używane jest też do zapisu języka szan. Języki tajskie, podobnie jak austroazjatyckie, należą pod względem cywilizacyjnym do strefy przejściowej otaczającej świat chiński.

Języki chińsko-tybetańskie

Z uwagi na relacje genetyczne język chiński jest jednym z 300 języków grupy chiń-sko-tybetańskiej. Obejmuje ona, oprócz chińskiego, także rodzinę tybeto-birmańską. Języki chińsko-tybetańskie obejmują terytorium Chin, Tajwanu, Tybetu, Bhutanu, Birmy, Nepalu, stan Sikkim i Asam w Indiach, Tajlandię, Laos, północny Wietnam, na zachodzie sięgają Pakistanu, na południu - północnej Malezji.

Pojęcie jednolitego .języka chińskiego” często bywa kwestionowane. Różnice między dialektami są na tyle istotne, że niektórzy sinolodzy [sinologia - nauka zajmująca się językiem i kulturą Chin, późnołac. Sinae ‘Chińczycy’ z arabskiego Sin ‘Chiny’] mówią o różnych językach chińskich z własnymi, licznymi dialektami. Odmiana pekińska (putonghua ‘język ogólny, zwyczajny’) uznawana jest za wzorcową. Po mandaryń-sku mówi blisko 800 milionów ludzi, tzn. ok. 14% ludności świata. Inne wielkie dialekty chińskie to kantoński (ok. 60 milionów mówiących), wu (powyżej 90 milionów -dialekt szanghajski, Wenzhou i Ninggou), min (45 milionów, w prowincji Fujian), hakka (41 milionów, w Guang-dongu, Fujian, Jiangxi, Hunanie i na Tajwanie), gan (kan, 27 milionów w Jiangxi) i xiang (53 miliony, w Hunanie).

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. W języku chińskim nie ma kategorii osoby, liczby i czasu, co sprawia, że izolowane zdanie chińskie może mieć wiele przekładów na języki, w których te kategorie występują. Na przykład zdanie Ojciec je w restauracji: Brba ‘ojciec’ zai ‘być w’ jaangudn-li ‘restau-racja-wnętrze’ chr ‘jeść’ Jan ‘posiłek’ ma, w zależności od kontekstu, przekład ‘ojciec je posiłek w restauracji’ lub ‘ojcowie jedzą posiłek w restauracji' albo też ‘ojcowie jedzą posiłki w restauracjach” itp. Możliwe są także przekłady w różnych formach czasowych (‘jedli’, ‘jadł’, ‘będzie jadł' itp.).

Porozumienie na całym obszarze cywilizacji chińskiej zapewnia nie tyle język (poszczególne odmiany nie są wzajemnie zrozumiałe), co pismo, o bodaj najdłuższej ciągłej tradycji - od ok. 2000 lat obowiązuje styl stworzony w okresie dynastii Han.

281