P1090764

er' ;

er' ;

190

Janusz Kostecki

źe istnienie zasygnalizowanych związków w dużym stopniu wpływaj na zasób dostępnych'dJa publiczności przekazów.    .

Druga sprawa dotyczy nieco innego poziomu. zjawisk. Interesuje^ftas, upływ rozmieszczenia punktów sieci (głównie punktów odbioru) w da** : v- r; nym regionie na możliwości zaopatrywania się w przekazy potencja!-^ nych czytelników z poszczególnych ośrodków. Wydaje się nie ulegaj ‘ wątpliwości, ze w każdej kulturze przeprowadzić można mniej lub:’bar-*7 £££/: Odziej, wyraźny podział na centrum (centra) i prowincje. Dla ośrodka'eeh^; ; ’ tralnego charakterystyczne jest zagęszczenie sieci, względna wielośćf ^:.'yi różnorodność kanałów, bogactwo punktów nadawania i odbioru; prze^ dwnie prowincja — tę na ogół ocechuje zupełny brak punktów nada*'; .y wania i nieliczne punkty odbioru ^SV Ośrodki prowincjonalne są upoślę** ‘; dzone w dwojaki sposób: a) poprzez organizację systemu komunikacyj-. ńego, jego nierównomierne rozmieszczenie, có utrudnia dostęp do prze- -w' kazów;. b) poprzez ich fizyczną odległość, od centrum, która sama w só-C .. feie jest czynnikiem selekcji informacji tam nadawanych (ńp; informacji > c nowościach wydawniczych). Jest to szczególnie istotne dla terenów.

; o słabo rozwiniętej sieci połączeń kolejowych, autobusowych itp., a takie — patrząc z innej' -perspektywy • w okresach przed pojawieniem się ;;, środków masowego przekazu ^3sr.    .    •; ;’v

■i%; W przypadku, gdy istniejący system komunikacyjny zapewnia \do«; •^■shgpnosć^do przekazów wszystkim członkom danej społeczności, .możemy powiedzieć, że ze W2ględu ria ten czynnik, kultura C2ytelnicza ma -charakter egalitarny, jeśli zaś system komunikacyjny obejmuje śtyyiń i?

. zasięgiem tylko pewne zbiorowości — że jest elitarna ³⁶.    ^w V>-'

Ważność 'wyników analizy procesu rozpowszechniania wynika rów- , Miiez z faktu, iż wskutek braku innych informacji— co jest stałą:prze-szkodą w opisie zachowań czytelniczych w przeszłości — będą one ćzę-/ .sto wykorzystywane do. pośredniego .wnioskowania o zasięgu i charak-terze tych zachowań.    ■    v:_;.^ /•;

: 2.3.3. Analizując proces rozpowszechniania, traktowaliśmy do : tej poty wszystkie sieci, kanały, punkty nadawania, węzły i punkty odbioru coś jednorodnego, niezdyferencjonowanego; również odbiorcy, •jawili ^się nam* jako niezróżnicowana masa, Jest; to oczywiste uproszczę-;Ś^:Cnie._:' Juz choćby z potocznej obserwacji wiadomo, że; wydawnictwa spe-; v^: cjalizują się w produkcji'określonego typu przekazów, że poszczególne

:ji6;r; H K. truk; Przestrzeń: w kulturze literackiej, (w’ zbiorze:] Kultura ■ ■ — tuikacja ^ literatura,^ szczególnie; s. 164—169; Życie literackie ,a- przestrzeń-jtykład k^tury^ [w;    Biografia — geograf ia~~ kultura literacka, pod

3* Ziońika i J. Sławińskiego, "Wrocław 1975, 'szczególnie s. - 208—213. :;_T    ,

f; r '■'**: Sam .ośrodek centralny również uje jest nigdy równomiernie - nasycony ^[jpóńktanu nadawania i odbioru. Przykładowo, w XIX-wiecznej Warszawie sku-dosłownie na-kilku.ulicach.;~ ;■ y •' ,'■;\ ‘ językowa..,, &r 148, * y - *

jiUnkty sprzedaży oferują tylko część; produkcji wydawniczej, że różne' biblioteki gromadzą księgozbiory selektywnie, że dające się wydzielić grupy odbiorców korzystają tylko z pewnych rodzajów instytucji i że jżąopatrują się w przekazy o podobnym w pewnym sensie charakterze.

Istnie jo więc zjawisko empirycznie uchwytnego, powtarzalnego związku , między poszczególnymi grupami przekazów a określonymi zbiorowością-mi czytelników; inamy do czynienia ze specjalizacją sieci. t)o opisu tej problematyki stosować będziemy termin „obieg” ^M. Pojęcie to — w naszym rozumieniu — dotyczy poziomu sieci rozpowszechniania i przecina granice wydzielonych uprzednio podsystemów komunikacyjnych. •Oznacza to, że parzy tym sposobie analizy abstrahować będziemy ód podziału na książkę i czasopismo. W skład jednego obiegu wchodzić mogą sieci; rozpowszechniające zarówno jeden, jak i drugi środek przekazu. Jak pisze Lalewicz: „Jeśli mamy jeden system komunikacji, ale wiele 3ieci rozpowszechniania, związanych z odrębnymi przestrzeniami mamy do . czynienia z różnymi obiegami...”³⁸. Problemem centralnym jest ostre wydzielenie tych „odrębnych przestrzeni” lub innymi słowy — określonych zbiorowości odbiorców. Narzucające się kryterium klasowe jest zbyt mało..precyzyjne, szczególnie wobec postępującej demokratyzacji - kultury czytelniczej. Wydaje się, że względnie dokładnym, a jedribcze-„śnie dającym się empirycznie zoperacjonalizować może być określenie tych przestrzeni jako zbiorowości (oczywiście zawsze w sposób szczególny społecznie . nacechowanych) uczestniczących w danym typie sytuacji, komunikacyjnych ³⁹. Tak więc, na tym poziomie analizy (rzeczowym)

. pojęcie „obiegu” dotyczyć będzie problemów organizacji rozpowszechniania. Przez obieg rozumieć będziemy wiązkę wyspecjalizowanych sieci • obsługujących publiczność związaną z poszczególnymi sytuacjami komunikacyjnymi, wyznaczających dostępność do określonych typów przekazów (o takich a nie innych nakładach, cenach, cechach wydawniczych >itd;)./.,> :    -■ ■    •;

. • . Oczywiście, Jcażdy z tych typów przekazów, przenosić będzie, w pewien ._v sposób żbliżony rodzaj tekstów, choć trzeba zauważyć, że już w XIX w. występuje zjawisko homogenizacji obiektywnej¹⁰.

³⁷ Pojęcie „obiegu" do analizy kultury literackiej — za Escarpitem — wprowadził Żółkiewski (KuZ£ura. literacka..., s. 412—413; O badaniu dynamiki.., ,5. 307—310; Pomysły do teorii odbioru^ s. 30). Z owej.propozycji przyjmujemy, tylko najogólniejszą ideę..    .    ^v

⁸⁸ Lale wicz, Komunikacja językowa,.., s. 161.,Por. też.uwagi tegoż o obie

gach w, kulturze masowej: tamże, s. 157; Literatura w epoce..,.s. 103, 114, u a® Pojęcie, „sytuacja komunikacyjna” będzie omówione dokładnie w i z dalszych części artykułu. Argumentów za przyjętym rozwiązaniem, dostarczają niektóre rozważania Żółkiewskiego (Pomysły do teorii odbioru..., s. 23L ^ Termin A, K ł os k o wskiej (Kultura masowa. Krytyka L obrona, Warszawa 1964, s., 335—354). Chcielibyśmy mu nadać jednak nieco odmienne znaczenie.

Homogenizacja obiektywna nie byłaby łączeniem, mieszaniem, zestawianiem „elementów wyższego poziomu kulturalnego” ż „elementami niższych poziomów*.