PICT0009

x dyktatem wystawcy mocno już ugruntowanym, nie dopuszcza do częstego uwierzyteiaśaaia dokumentów odbiorcy. Przywilej ten przysługuje tylko kaowierii ercy biskupa gnieźnieńskiego i tkryptonua cystersów w Paradyżu. Katanoce irłięria Bolesława położyli podwaliny pod tU&uz curiate, (Znikali oni także korzystania ze wzorów dokumentów odbiorcy, co w okresie p—własnych form kancelaryjnych było dla wielkopolskiej kancelarii książęcej charakterystyczne. Pominięto na przykład zupełnie możliwość wykorzystań a bogatego i wyrobionego formularza, stosowanego przez skryptoria cysterskie ^M,

Kancelaria Przemyśla II (1273—1296). Kancelaria Przemyśla II nosi cechy urzędu zorganizowanego, posiada wiec samodzielne stanowisko na dworze książęcym, dysponuje stałym personelem notariuszy i pisarzy, stosuje własny, odrębny na tle dokumentów innych kancelarii, formularz, ustała systematyczny styl pracy.

Przemysł posiadał dwóch kanclerzy. Pierwszy z nich Wincenty, prepozyt poznański, nosił tytuł kanclerza poznańskiego I występował w dokumentach księcia w latach 1277—1238. Obok niego działał kanclerz gnie-źfiięńtźo-fcalis-ki Andrzej Zaremba, posiadający godność archidiakona karskiego, późniejszy biskup poznański Andrzej zjawił się na dworze gnie-żr.^ósko-kaiiskun Przemyśla po śmierci jego stryja, Bolesława Pobożnego i przejęcia dzielnicy kalisko-gnieźnieńskiej we władanie ptzemyslawowe. Kowy kanclerz pojawił się po raz pierwszy w r. 1280 i aż do r. 1288 (1290) działał obok Wincentego. Andrzej miał niewątpliwy wpływ na księcia, jego ambicje polityczne skupiały się przede wszystkim na zdobywaniu kolejnych godności kościelnych oraz na oddziaływaniu na politykę księcia wiel-kopofakiego. Pracą kancelaryjną nie interesował się. pozostawiając jej losy w rekach notariuszy. W roku 1290, po odejściu z kancelarii Wincentego, przyjął tytuł najpierw cancelloruu pomanienstr et całlsiensis, potem can-ceUarńu Połoniae (KDW II 680, 711, 722), zaś w r. 1287, w kancelarii Łokietka tytuł oucdlahiu tocnu Połoninę (KDW II 790) w rozumieniu dzielnicy wielkopolskiej.

W czasie krótkich rządów Przemyśla w Krakowie (r. 1290) wśród świadków wystąpił Prokop, kanclerz krakowski (dawny kanclerz Bolesława Witydlbrego > Leszka Czarnego). Organizacja pracy w kancelarii i odpowiedzialność za tę pracę obciążały notariuszy. Oni też redagowali dokumentację czynności prawnych, co można wnosić choćby z faktu, że ani jeden z kanclerzy nie zaznaczył wpływu swego łub też zmian w formularzu

“ 9. Bltllóikt, Kancelarie i dokumenty tpidkopoiifcic; F. Sikora, auitatynmadci Mmnió* Przemyśla I, Stud. hist., R. 11, ł 2 (41) 1869, s U*—17* tenże, Dokiwniy i feoscelona Przmrtte / ora* Bdettaica Pobożna -1° 1228—1278 *o (Ir wrpitezeanej dyplomatyki wtotfcopotsfcirj, Wrocław-Warszawa--K-*/lid#; ten te. PrzytoUejr rycersku synów Władysława Odmica. Krytyka MMiosekt, kocza, blat-, 2- 34, 18W. u 9—46.

kancelaryjnym, który został wprowadzony przez notariusza TSoca. a wybrany przez niego z wzorów kancefarii Bolesława przed r. 1273.

W pierwszym okresie rajdów Przemyśla U pcaia kancelaryjna spoczywa na barkach jednego pisarza i notariusza Tiioca. który redaguje i spi-suje dokumenty opatrując je swoją formułą dgfaw per —« (1273—12*5). TUo towarzyszy księciu we wszystkich jego podnóżach, jego f raje na dokumentach wystawianych w różnych miejscowościach (Poznań. Gniezno, Kalisz, Santok :tp.). Poza nim w tym okresie me wysfopgje notariusz. Raz tylko w r. 1284 (KDW I 559) drinment _mdagowsł i Jaśko brat Tilona, ówczesny kapelan dworski, pełniący funkcję notariusza dworu od 1286 aż do 1296, po THorue. który został protonotariuszem a więc przełożonym kanoełarii książęcej (KDW I 568), uzyskawszy pcepozytatę santocką, prebendę notariuszy wielkopolskich. Z Jaśkiem pojawiają aę

w kancelarii inni notariusze i pisarze, np. jego brat lfTk^j (1288_KDW

II 632), Erwin (1288 — KDW II 634). Piotr (1290 — KDW U 559. 664). Jakub (1294 — KDW’ II 722). wreszcie świętosław (1295 — KDW IV 2958). który zapewne przebywał na dworze Przemyśla Q od śmierci Bolesława Pobożnego, u którego był notariuszem pracując równocześnie jako sekretarz księżny Jolenty. TUo niezmordowanie redagował i spisywał dokumenty księcia, zredagował on pomiędzy 1272 a 1286 r. 99*/* dokumentów wystawionych w tym czasie przez Przemyśla. Ten okres 13 lat jest okresem najwyższego poziomu wielkopolskiej kancelarii książęcej. S. Krzyżanowski przedstawił dzieje kancelarii Przemyślai i-łwiaf mę pf^pnuraiW analizy dyktatu dokumentów książęcych, przecież w jego trafnych wnioskach z pomocą przyszedł mu fakt że TUo. a za nłm następcy: Jaśka Mikołaj, Erwin i Jakub redagowali dokumenty według jednolitego formularza przyjętego w kancelarii i kładli na dokumentach formułę detum per manas, którą w tym czasie utożsamiali z formułą skrypcyjną. Przeprowadzona analiza pisma zachowanych oryginałów dokumentów Przemyśla całkowicie ten fakt potwierdza.

TUo pracując przez dłuższy czas sam. świetnie sobie radził w kancelarii. Gdy został protonotariuszem i objął prepozyturę santocką, jego bracia nie potrafili już z takim oddaniem prowadzić notariatu. Prawie zupełnie wyeliminowany przez Tilona dokument odbiorcy wraca znowu do kancelarii księcia do uwierzytelnienia. Zjawisko to najlepiej da aę zaobserwować na dokumencie arcybiskupim i biskupim. Powraca nawet, ehnriar są to sporadyczne wypadki, cysterski dokument odbiorcy. TUo wprowadził do praktyki kancelaryjnej prosty formularz. I tak — inwokacja: m nomine domini amen; arengi przede wszystkim trzy: Dum vimt litiera (37 razy). Humani generis acciones (18 razy). Multis mcommodis prudenter occurimus (32 razy); promulgacja: notum facimus unirersis (100 razy), notum volumux esse (27 razy); narracja i dyspozycja zwięzłe, korroboracja z powołaniem

^>; łr.Krzyiinowikl, Dyplomy i kancelaria Przemyśle II, Kraków 3290, Ł 34—39 oraz passim.

155