PICT6450

I)o obserwacji dyskretnej zaliczyć można taką obserwację, w której obserwator włącza się do zbiorowości osób. które nie znają się a są skupione w jednym miejscu, np. na meczu, w teatrze, zebraniu, wiecu, podczas manifestacji, itp. W takich i podobnych sytuacjach obserwator może rejestrować naturalne zachowania ludzi, gdyż nic uświadamiają oni sobie tego, iż są obiektem zainteresowania.

Odmianą obserwacji dyskretnej będzie także spostrzeganie przez obserwatora fizycznych śladów pewnych działań nicmających miejsca w danej chwili, lub pewnych zachowań dziecka czy innej osoby obserwowanej. Obgryzanie paznokci. posiniaczone ciało, zapłakane oczy. itp. mogą być uznane za fizyczne ślady interesujących obserwatora uprzednich zachowań. Można też wspomnieć o graffiti. czyli nielegalnych napisach czy rysunkach na elewacjach budynków, ntu-rnch. parkanach, jako fizycznych śladach ludzkich poglądów i odczuć. Z reguły objawy te są wyrazem dezaprobaty, negatywnych nastawień ludzi wobec czegoś lub kogoś. np. względem niechcianej decyzji, określonych poglądów, obyczajów grupy etnicznej, itp. Należy jednak pamiętać, iż. fizyczne ślady, bez względu tu icłi postać, mają swoją wartość tylko w połączeniu z innymi informacjami o obserwowanym zjawisku lub osobie. Same, jako takie, nie są wystarczającą podstawą do naukowej analizy danego zjawiska.

Słabą stroną obserwacji bezpośredniej jest to, że badacz będąc członkiem danej zbiorowości lub przebywający w jej środowisku przez pewien czas, może osłabić swą czujność obserwacyjną wobec obserwowanych osób jak i zjawisk, sytuacji czy procesów. Niekiedy, pod wpływem panujących w obserwowanej zbiorowości zwyczajów czy tradycji, obserwator może zmienić swoje przekonanie czy nastawienie do osób lub obserwowanego zjawiska. Może emocjonalnie tak się zaangażować w niektóre działania obserwowanych jednostek lub grup. że utrudni to zachowanie obiektywności i utrzymanie odpowiedniego dystansu niezbędnego do uniknięcia zjawiska apercepcji.

Jeżeli gromadzenie materiałów i informacji dokonuje się za pośrednictwem innych osób. wówczas mówimy o obserwacji nieuczestniczącej.

Z obserwacją nicuczestniczącą, mamy do czynienia wówczas, gdy badacz otrzymuje informacje z tzw.„drugiej ręki”. Obserwację taką stosujemy wówczas, gdy dostęp do niektórych sfer życia osób postronnych jest utrudniony, niemożliwy lub niecelowy z uwagi np. na różnicę wieku, płeć badanych, przedmiot obserwacji, warunki, w jakich się ona odbywa czy inne uwarunkowania. Jeżeli mamy do czynienia z sytuacjami specyficznymi, to należy zlecić dokonanie obserwacji innym osobom. W przypadku dzieci czy młodzieży, obserwację należy zlecić np. rodzicom, opiekunom, rodzeństwu a w przypadku innych osób. wybranym obserwatorom. Potrzebę zlecenia przeprowadzenia obserwacji innym osobom, np. kobietom, rodzicom, kolegom, itp. stosować należy wówczas, gdy przedmiotem obserwacji są sprawy osobiste, drażliwe, intymne, wstydliwe itp.. których obserwowanie w formie bezpośredniej nic byłoby w ogóle możliwe bądź. które w obecności obserwatora z pewnością by nic wystąpiły. Osoby pro-

wadzące taką obserwację, pełnią wówczas role pośredników miedzy badaczem a obserwowanymi, dostarczając badaczowi danych z obserwacji.

Ze względu na stopień jawności obserwacji, można ją podzielić na: obserwację jawną i ukrytą. Z obserwacją jawną mamy do czynienia wtedy, kiedy obserwator nic zataja przed Obserwowanymi roli. jaką faktycznie pełni i informuje ich o celu obserwacji. Oznacza to. że osoby lub grupy obserwowane wiedzą, że są przedmiotem obserwacji. Przeprowadzając obserwację jawną, obserwator musi jednak mieć na uwadze fakt. iż obserwowani mogą zachowywać się inaczej niż w każdym normalnym dniu, tzn. mogą zachowywać się sztucznie, na pokaz czy na użytek obserwacji.

W szkołach czy placówkach oświatowo-wychowawczych, mamy często do czynienia z zachowaniami „na pokaz". Występują one wówczas, gdy na zajęcia lekcyjne przybywa nieoczekiwanie inna osoba, np. dyrektor szkoły, inny nauczyciel czy osoba mało znana uczniom. Wówczas, nic tylko uczniowie, ale nierzadko i nauczyciele zachowują się nienaturalnie, sztucznie, na użytek obserwatora. Owe nienaturalne zachowania przejawiają się zazwyczaj w zwiększonej aktywności uczniów, nienagannym zachowaniem, częstszym niż zazwyczaj odpytywaniu uczniów przez nauczycieli czy innych pozorowanych formach aktywności zarówno uczniów, jak i nauczycieli. Z tych m.in. względów, każdy dobry obserwator, przed przystąpieniem do obserwacji, powinien starać się poznać osoby, które ma obserwować i nawiązać z nimi kontakt. Obserwator powinien dążyć do tego, aby obserwowani traktowali go jako ..swojego", jako osobę, wobec której nie zachodzi potrzeba udawania, nienaturalnego zachowania, ukrywania rzeczywistych poglądów, postaw, opinii, itp. W wytworzeniu takiej atmosfery sprzyja zazwyczaj częstsza obecność obserwatora w grupie, prowadzone z nimi rozmowy, pogadanki czy dyskusje, co powoduje, że obserwowani przyzwyczajają się do obserwatora, w wyniku czego, ich zachowanie i postępowanie staje się bardziej naturalne. Jest przy tym oczywiste, że niezależnie od stopnia akceptowania przez członków danej zbiorowości obserwatora, w rzeczywistości nigdy dokładnie nic wie, kiedy obserwowani zachowują się normalnie, a kiedy „na pokaz".

0 obserwacji ukrytej mówimy wówczas, kiedy obserwator zataja przed badanymi, że są oni przedmiotem obserwacji. Stosuje się ją wtedy, gdy oficjalna obecność obserwatora, z określonych powodów, np. ze względu na pozycję społeczną. stanowisko, zawód, bariery prawne czy inne okoliczności, nie może być ujawniona. Obserwowani nic są świadomi i nic domyślają się nawet, że są przedmiotem obserwacji.

W badaniach pedagogicznych obserwację ukrytą stosuje się rzadko, a jeżeli, to wobec osób samotnych, zagubionych, niekiedy odtrąconych przez grupę czy wobec jednostek znajdujących się w specyficznych warunkach materialnych, rodzinnych czy^r psychicznych. Posłużenie się natomiast obserwacją jawną, byłoby z określonych względów niewskazane lub niemożliwe z uwagi na zakłócenia