sahlins7

288 Marshall D. Sahlins

Zapis pochodzący z Fish Greek (14 dni) jest zarówno dłuższy, jak i bardziej szczegółowy niż pochodzący z Hemple Bay (7 dni). Moim zdaniem dane dotyczą jedynie pracy wykonywanej przez dorosłych. Jak to wyszczególnili etnografowie, wykres zawiera informacje o polowaniu, zbieraniu roślin, przygotowywaniu pożywienia i naprawie broni. Ludzie z obydwu obozów byli swobodnie przemieszczającymi się, rdzennymi Australijczykami, żyjącymi w czasie badania poza misjami czy innymi osiedlami, choć niekoniecznie było to dla nich stałą czy nawet zwykłą sytuacją

Można by mieć poważne zastrzeżenia co do formułowania ogólnych czy historycznych wniosków jedynie na podstawie danych z Ziemi Arnhema. Nie tylko ich kontekst był bardzo ograniczony, a czas badań zbyt krótki, ale także pewne elementy ich współczesnej sytuacji mogły podnieść produktywność powyżej pierwotnego poziomu, np. metalowe narzędzia lub redukcja presji na lokalne źródła żywności dzięki zmniejszeniu się populacji. Wydaje się. że naszą niepewność' raczej jeszcze powiększają, niż neutralizują inne współcześnie istniejące okoliczności. które odwrotnie, powinny zmniejszać efektywność gospodarczą. Na przykład ci częściowo niezależni od środowiska łowcy nie są prawdopodobnie tak biegli jak ich przodkowie. Tymczasowo potraktujemy wnioski z Ziemi Arnhema jako eksperymentalne, czyli potencjalnie wiarygodne w stopniu, w jakim są one poparte innymi relacjami etnograficznymi i historycznymi.

Najbardziej oczywistym, natychmiast nasuwającym się wnioskiem jest. że ci ludzie nie pracują ciężko. Średnio na zdobywaniu i przygotowywaniu pożywienia spędzają cztery do pięciu godzin dziennie. Co więcej, nie pracują oni nieprzerwanie. Poszukiwanie środków pożywienia zostaje czasowo wstrzymane w momencie, gdy ludzie zdobywają wystarczającą ich ilość w danym okresie, co daje im mnóstwo wolnego czasu. Jest jasne, że w sferze związanej z wyżywieniem, tak jak i w innych sektorach gospodarki, mamy do czynienia z ekonomią opartą na specyficznych, ograniczonych celach. Łowiectwo i zbieractwo zapewnia osiąganie tych celów w sposób nieregularny, a w związku z tym system pracy staje się nierównomierny.

¹' Fish Creek byt U) obóz w głębi k[du w zachodniej części Ziemi Arnhema. w którego skład wchodziło sześciu dorosłych mężczyzn oraz trzy dorosłe kobiety. Hemple Buy znajdowało się na wybrzeżu na Groote Eylandt. Obóz zamieszkiwało czterech dorosłych mężczyzn, cztery dorosłe kobiety, pięcioro nastolatków i dzieci. Badania grupy Fish Creek przeprowadzono w końcu pory suchej, kiedy ilość pokarmów roślinnych była niewielka, natomiast łowy na kangury pomyślne, choć zwierzęta stawały się coraz bardziej ostrożne z powodu ciągłych polowań. W Hemple Bay był dostatek pokarmów roślinnych; potów ryb odbywał się ze zmiennym szczęściem, choć generalnie był dobry w porównaniu z innymi obozami na wybrzeżu odwiedzanym przez ekspedycję. Źródła zaopatrzenia w Hemple Bay były bogatsze niż w Fish Creek. O tym. że w Hemple Bay większa ilość czasu spędzano na zajęciach związanych ze zdobywaniem pożywienia, świadczy udział w nich dzieci. Z drugiej strony grupa z Fish Creek utrzymywała praktycznie pełnoetatowego specjalistę, a różnice w ilości czasu poświęcanego na zdobywanie pożywienia mogą P° części wynikać z różnicy uwarunkowań interior-wybrzeże. W sjłębi ładu polowania dostarczały częstokroć dużej liczby zwierzyny, dzięki czemu jeden dzień aktywności zapewniał wyżywienie co najmniej na dwa dni. Reżim zbicraeko-lowiceki być może daje mniejsze, lecz bardziej stałe wyniki, wymagając nieco dłuższych i bardziej regularnych wysiłków.

Tutaj wreszcie pojawia się trzecia cecha łowiectwa i zbieractwa, która nie mieści I się w odziedziczonych przez nas przekonaniach: ci australijscy tubylcy nic usiłują | eksploatować do granic posiadanych zasobów pracy i środków, ale raczej mają tendencję do niewykorzystywania swych obiektywnych możliwości ekonomicznych,

„Każda z tych grup mogłaby w każdej chwili zwiększyć ilość pożywienia zebrana w ciągu jednego dnia. Jakkolwiek poszukiwanie żywności było dla kobiet pracą, którą codziennie niezmordowanie wykonywały (zob. nasze wykresy 1 i 2). to jednak odpoczywały one całkiem często i nie spędzały całego dnia na poszukiwaniu i przygotowywaniu jedzenia. Łowieckie działania mężczyzn miały bardziej nieprzewidywalny charakter i jeśli jednego dnia powiodło się im polowanie, to następnego zwykle odpoczywali [,..| Być może nieświadomie oceniają korzyści wynikające z lepszego zaopatrzenia w stosunku do wysiłku włożonego w jego zdobycie lub może określają ilość, którą uznają za wystarczającą, i kiedy już ją zgromadzą, zaprzestają aktywności" (McArthur 1960: 92).

I dalej, po czwarte, taka gospodarka nie jest fizycznie wyczerpująca. Z dzienników badaczy wynika, że ludzie ci nie przemęczali się. Tylko raz myśliwy został opisany jako „całkowicie wyczerpany" (McCarthy. McArthur 1960: 150 inast.). Podobnie mieszkańcy Ziemi Arnhem a nie uważają obowiązku zdobywania pożywienia za uciążliwy.

„Na pewno nie podchodzili do tego jak do nieprzyjemnej pracy, którą trzeba skończyć, jak najszybciej się da. ani jak do nieuniknionego /.la, które należy odwlekać w czasie, jak to tylko możliwe" (McArthur 1960: 92) ^u.

W związku z tym, a także wobec niewykorzystywania przez nich zasobów ekonomicznych warto zauważyć, że myśliwi Ziemi Arnhema zdają się nie zadowalać samym tylko przetrwaniem. Podobnie jak innych Australijczyków (por. Worsley 1961: 173) nie satysfakcjonuje ich niezróżnicowana dieta i wydaje się, że część czasu poświęcają na zapewnienie sobie różnorodności pokarmów, a więc robią coś więcej niż proste zapewnienie środków do życia (McCarthy. McArthur 1960: 192).

W każdym razie w myśl standardów NRCA (National Research Council ot' America) myśliwi z Ziemi Arnhema mieli dostateczną ilość pożywienia. Średnie dzienne spożycie na głowę w grupie z Hemple Bay wynosiło 2160 kalorii (tylko czterodniowy okres obserwacji), a w grupie z Fish Creek 2130 kalorii (jedenaście dni). Tabela 1 pokazuje średnie dzienne spożycie różnych składników odżywczych według zalecanych przez NRCA norm żywieniowych.

Tabela l. Średnie dzienne spożycie składników odżywczych w (Cf)

Grupa	Kalorie	Proteiny	Żelazo	Wapń	Kwas askorbinowy
z Hemple Bay	116	444	80	128	394
z Fish Creek	104	544	33	355	47

Źródło: McArthur 1960.

¹⁴ Przynajmniej niektórzy Australijczycy, np. Yir-Yiront. nie różnicują językowo pracy i zabawy (Sharp 1958: 6).

19 - Badanie kultury