Słownik11

598 psychoonkologia

psychoonkologia (psychooncology), nauka

0    psychologicznych aspektach związanych z chorobami nowotworowymi.

psychopata (psychopath), termin mający dwa użycia, z których obydwa tracą na popularności: 1. ogólny termin opisujący osoby z poważnymi zaburzeniami psychicznymi. Użycie to nie występuje w pracach specjalistycznych, ale nadal obecne jest w literaturze popularnej; 2. osoba, u której rozpoznano >■ osobowość psychopatyczną. Należy jednak zauważyć, że termin ten został w znacznym stopniu zastąpiony najpierw przez >■ osobowość socjopatyczną, a ostatnio przez >■ antyspołeczną osobowość.

psychopatia (psychopalhy): 1. nieprawidłowy stan psychiczny o nieznanej etiologii

1    braku rozpoznania. W tym znaczeniu termin ten okazuje się jawnym przyznaniem się do niewiedzy. Alternatywnie: 2. termin z dziedziny psychiatrii sądowej, opisujący zaburzenia omówione pod hasłem >• osobowość psychopatyczna. Należy zauważyć, że obecnie znaczenie to - z długą tradycją stosowania (również niewłaściwego) w postępowaniach medyczno-sądowych - bywa rzadko spotykane. Problemy związane z rozpoznaniem, o którym wspomniano pod hasłem osobowość psychopatyczna oraz zagmatwanie spowodowane używaniem tego samego terminu w znaczeniu 1., przyczyniły się do tego, że termin psychopatia stopniowo wychodzi z użycia. Więcej szczegółów w terminach pokrewnych >■ socjopatia i >■ osobowość socjopatyczna. Też >■ antyspołeczna osobowość, współcześnie preferowany termin w miejsce znaczenia 2.

psychopatologia (psychopathology), nauka o zaburzeniach psychicznych. Ściśle mówiąc, termin ten odnosi się do dziedziny naukowej obejmującej prace badawcze m.in. psychologów, psychiatrów, neurologów, endokrynologów i farmakologów, w odróżnieniu od bieżącej praktyki psychologów klinicznych i psychiatrów zajmujących się osobami z zaburzeniami psychicznymi. Należy odróżnić od >■ psychopatii.

psychopatyczna osobowość >■ osobowość psychopatyczna.

psychopatyczny (psychopathic) psychopatia.

psychopedia (psychopedics), psychologia kliniczna dziecka.

psychose passionnclle, termin z jęz. franc., stosunkowo rzadkie urojenie, że inna osoba - zazwyczaj o wysokiej pozycji społecznej lub powszechnie znana - jest w danej osobie zakochana. Również zwana prawdziwą erotomanią i zespołem de Clerambaulta.

psychoseksualna dysfunkcja (psychosexual dysfunction) >• seksualne dysfunkcje.

psychoseksualne zaburzenie (psychosexual disorder) >■ seksualne zaburzenia.

psychoseksualny (psychosexuał): 1. w szerokim znaczeniu: odnoszący się do wszystkich aspektów seksualności, zarówno psychicznych, fizycznych, jak i fizjologicznych; 2. odnoszący się do psychicznych czynników seksualności, zwłaszcza w kontekście, w którym uznawane są one za bardziej istotne niż czynniki somatyczne; 3. w teorii psychoanalitycznej: dotyczący pojęcia, że procesy psychiczne mają swoje źródło w tym, co jest seksualne. Np. w klasycznej teorii Freuda rozwój często charakteryzuje się jako >- psychoseksualny rozwój. W tym zwrocie zawarte są wszystkie trzy znaczenia tego terminu.

psychoseksualny rozwój (psychosexual de-velopment), w modelu klasycznej psychoanalizy: szereg faz rozwoju, charakteryzujących się wzajemnym oddziaływaniem popędów biologicznych i środowiska. Według modelu standardowego - zrównoważony rozwój nastawiony na rzeczywistość występuje przy właściwym rozkładzie tych wzajemnych oddziaływań; niezrównoważony rozwój z towarzyszącymi konfliktami i fiksacjami prowadzi do zaburzeń psychicznych, które mogą być utajone lub objawiać się jako zaburzenia osobowości albo zaburzenia zachowań. Teoria psychoanalizy zakłada istnienie znanych faz; >■ oralne stadium, >■ analne stadium, >- falliczna faza, > latencji okres i >• genitalna faza; szczegółowe omówienie pod każdym z tych haseł.

psychosomatyczna medycyna (psychoso-matic medicine), dział medycyny zajmujący się powiązaniami między stanami psychicznymi (w szerokim pojęciu) a somatycznymi zaburzeniami. Chociaż znaczna część uwagi skupiona jest na *- psychosomatycznych zaburzeniach, podstawowa - przyjmowana obecnie - hipoteza głosi, że we wszystkich przypadkach istnieją subtelne, ale istotne wzajemne powiązania między somatycznymi i organicznymi zaburzeniami czynności a czynnikami psychologicznymi/emocjonal-nymi. Należy odróżnić od *■ somatopsycho-logii. Też >■ somatoformiczne (pod postacią somatyczną) zaburzenia.

psychosomatyczne zaburzenie (psychoso■ matic disorder), ogólny termin używany w celu określenia zaburzenia z objawami somatycznymi (cielesnymi), które przypuszczalnie mają przynajmniej częściowo poznawczą i emocjonalną etiologię, tzn. do pewnego stopnia są psychiczne. Istnieje kilka podejść do zaburzeń psychosomatycznych: termin ten będzie miał konotacje zależne od podejścia. Z jednego - szerokiego - punktu widzenia rozróżnia się trzy podkategoric zaburzeń: a) zaburzenia związane z cechami osobowości danej jednostki (np. osoby o wysokim stopniu niepokoju wykazują większą zachorowalność na choroby układu oddechowego); b) zaburzenia ściśle związane ze sposobem życia danej jednostki (np. osoby pracujące w zawodach wysoce stresujących chorują na nadciśnienie i zaburzenia czynności żołądkowych); c) zaburzenia objawiające się przede wszystkim zwiększoną reakcją na substancje i warunki środowiska (np. alergie, które - chociaż wywoływane przez obce substancje - są różnie odczuwane w zależności od czynników psychicznych). Istnieje jednak jeszcze inny ogólny punkt widzenia, który opiera się na założeniu, że objawy wszystkich zaburzeń somatycznych są w pewnym stopniu pochodzenia psychicznego. Ten kierunek sugeruje nieco inną no-zologię. Tutaj zaburzenia nazywane i klasyfikowane są według układów narządów, które są „atakowane”, np. żołądkowo-jelitowy, oddechowy, skórny itd. Też >- somatoformiczne (pod postacią somatyczną) zaburzenia.

psychosomatyczny (psychosomatic), zazwyczaj dotyczący tego, co przypuszczalnie zawiera elementy zarówno psychiczne (umysłowe), jak i somatyczne (cielesne). Typowe założenie jest takie, że obydwa aspekty oddziałują na siebie wzajemnie; > psychosomatyczne zaburzenie, >- psychosomatyczna medycyna.

psychospołeczna deprywacja (psychosocial deprivation), w dzieciństwie: stan braku odpowiedniej ilości interakcji, kontaktów i przeżyć psychicznych oraz społecznych. Termin ten jest na ogół używany w celu scharakteryzowania nietypowego środowiska domowego, w którym występuje nieadekwatna opieka rodzicielska. Podejrzewa się, że jest to jedna z podstawowych przyczyn lekkiego upośledzenia umysłowego, ponieważ w wielu przypadkach wzbogacanie środowiska powoduje, że iloraz inteligencji badanego gwałtownie wzrasta do poziomu normalnego.

psychospołeczny (psychosocial), swobodnie używany termin określający sytuację, w której - przypuszczalnie - istotną rolę odgrywają zarówno czynniki psychologiczne, jak i społeczne.

psychospołeczny rozwój (psychosocial de-velopment), termin, którego można używać swobodnie i dosłownie w odniesieniu do rozwoju psychicznego/społecznego jednostki. W specjalistycznym użyciu związany jest bardziej z charakterystyką rozwoju osobowości dokonaną przez E. Eriksona, pod krcślającą wzajemne powiązanie jednostki i środowiska fizycznego oraz społecznego Więcej szczegółów na temat zakładanego procesu >■ stadia życia człowieka.

psychotechnika (psychotechnology), kiedyś synonim psychologii stosowanej. Termin używany raczej w sposób luźny; jego znaczenie uzależnione jest od teoretycznego kierunku autora.

psychoterapeuta (psychotherapist), osoba zajmująca się psychoterapią. Należy zauważyć, że w pewnych znaczeniach lokalnych termin ten ma status prawny i formalnie można go odróżnić od >• psychologa. Oznacza to, że niektóre organy rządowe oraz urzędy udzielające licencji pozwalających na wykonywanie zawodów uznają osobę o określonym przeszkoleniu specjalistycznym za upoważnioną do wykonywania zawodu psychoterapeuty (np. osoba przeszkolona w zakresie pracy społecznej, psychologii szkolnej lub poradnictwa psychologicznego), natomiast zastrzegają tytuł psychologa dla osób mających doktorat i staż szpitalny.

psychoterapeutyczny (psychotherapeutic): 1. dotyczący >■ psychoterapii; 2. dotyczący