Słownik5

586 psychofizyka

szczegółów: >• progu mierzenie, »- skalowania metody, >■ skala pomiarowa oraz hasła pokrewne.

psychofizyka (psychophysics), dział psychologii zajmujący się przede wszystkim ilościowymi zależnościami między bodźcami fizycznymi a odpowiadającymi im wrażeniami psychicznymi. Psychofizyka jako dziedzina badań została formalnie zapoczątkowana przez pracę G.T. Fechnera w latach 60. XIX w., chociaż - według Fechnera - była to szersza nauka, która określała formalną zależność między umysłem (psyche) a ciałem (fizyka). Wraz z jej rozwojem pojawiły się dwie szerokie kategorie problemów: wyznaczanie >■ progów 1., 2. i ustalenie >• skal psychologicznych. Więcej szczegółów dotyczących metody i teorii znajduje się pod tymi i pokrewnymi hasłami.

psychogalwaniczna reakcja (psychogaha-nic response, PGR) >■ reakcja skómo-gal-waniczna.

psychogalwanometr (psychogahanometer), przyrząd do mierzenia *• reakcji skómo-gal-wanicznej.

psychogenetyka (psychogenetics): 1. nauka o genetycznych podstawach procesów psychologicznych. Też *► genetyka zachowania; 2. w starszych pracach: nauka o >• psycho-genezie 1.

psychogeneza (psychogenesis): 1. powstawanie i - przez rozszerzenie - rozwój psychiki. We wspomnianym znaczeniu termin ten używany jest w sposób bardzo ogólny w odniesieniu do wszelkich aspektów czynności psychicznych; 2. powstawanie i rozwój określonego zdarzenia psychologicznego w określonym organizmie.

psychogenna amnezja {psychogenic amne-sia) >■ amnezja dysocjacyjna.

psychogenna fuga (psychogenic fugue) >- fuga.

psychogenna pochwica (psychic vaginis-mus) >• pochwica.

psychogenne motywy, potrzeby psychogenne (psychogenic motives orneeds), termin H. Murraya, odnoszący się do potrzeb niefizjolo-gicznych; »- motywacja i >■ potrzeby.

psychogenne zaburzenie (psychogenic di-sorder), zaburzenie wywoływane przez dzia

łanie czynników, które nie są pochodzenia organicznego; tu >■ funkcjonalne zaburzenie.

psychogenne zaburzenie wywołane bólem

(psychogenic pain disorder) »■ bólem wywołane zaburzenie.

psychogenny (psychogenic): 1. mający swe źródło w psychice. Termin ten jest przede wszystkim używany jako określnik zaburzeń, które, jak się przypuszcza, są pochodzenia czynnościowego, tzn. takie, w których nie występują żadne znane zaburzenia organiczne; 2. sporadycznie: odnoszący się do >■ psychogenezy; właściwie tylko w znaczeniu 2. tego terminu.

psyehografia (psychography) »- psychohis-toria.

psychogram: 1. w ogólnym znaczeniu: profil jednostki sporządzony na podstawie różnych testów standardowych; 2. w znaczeniu ściślejszym: termin H. Murraya, określający graficzne przedstawienie wzorców potrzeb i nacisków jednostki.

psychohistoria (psychohistory), ogólny termin używany w odniesieniu do pracy literackiej, która próbuje interpretować zdarzenia historyczne przez dostarczanie szczegółowej charakterystyki psychologicznej postaci związanych z tymi zdarzeniami. Analizy psychohistoryczne różnią się nieco od tzw. >- patobiografii tym, że patobiografia niemal powszechnie używana jest w pracach

0    orientacji psychoanalitycznej, natomiast analizy psychohistoryczne są eklektyczne

1    odwołują się do różnych teorii psychologicznych. Również zwana psychografią.

psychoimmunologia (psychoimmunology) »- psychoneuroimmunologia.

psychokineza (psychokinesis): 1. hipotetyczne zjawisko parapsychologiczne, w którym jednostka, jak się przypuszcza, oddziałuje na zdarzenie przestrzenne bez ingerencji bezpośredniej. Również zwana parakinezą', 2. sporadycznie, w pracach psychiatrycznych - zachowanie maniakalne.

psychol (psycho), niefachowe slangowe określenie osoby cierpiącej na psychozę.

psycholagnia (psycholagny), podniecenie seksualne osiągane dzięki wyobraźni, zazwyczaj przez tworzenie wyobrażeń.

psycholepsja (psycholepsy), nagła utrata czujności, uczucie beznadziei, bezradności, przygnębienia.

psycholingwistyka (psycholinguistics), dziedzina utworzona i nazwana podczas konferencji interdyscyplinarnej, która odbywała się w Stanach Zjednoczonych w 1953 r. Mimo protestów jednego z głównych uczestników, R. Browna, który uważał, że nazwa ta bardziej przypominała opis obłąkanego poligloty aniżeli dziedzinę naukową, zarówno psycholigwistyka, jak i jej stale rozbudowywana tematyka należą do psychologii. W centrum zainteresowania znajduje się nauka o wszelkich zachowaniach językowych. Psycholingwistyka obejmuje: przyswajanie języka, dwujęzyczność, pragmatykę, teorię aktów mowy, badania nad gramatyką, psychologię czytania, związek między językiem a myśleniem itd. Ze względu na wszechobec-ność zachowań werbalnych u ludzi, wiele zagadnień psycholingwistycznych pojawia się również w innych dziedzinach, np. w psychologii poznawczej, pamięci, przetwarzaniu informacji, w naukach o mowie i słyszeniu, socjolingwistyce, neuropsycho-logii, psychologii klinicznej. Por. >■ werbalne uczenie się.

psycholingwistyka rozwojowa (psycholin-guislics, developmental), dział >■ psycholin-gwistyki, zajmujący się nauką o przyswojeniu języka ojczystego przez dziecko.

psycholityczna terapia (psycholytic thera-py), radykalna forma psychoterapii, która częściowo opiera się na podawaniu leków psychodelicznych. Wywiązało się sporo polemik na temat jej wartości leczniczych w porównaniu z bardziej tradycyjnymi metodami. Obecnie rzadko stosowana.

psycholityczny (psycholytic), dosłownie: rozluźniający umysł. Termin sporadycznie używany w celu określenia leków halucynogennych lub psychodelicznych.

psycholog (psychologist), istnieją trudności w określeniu osoby, wobec której termin ten ma zastosowanie. Wynikają one z faktu, że jedni przypisują go sobie, ponieważ wykonują pracę w dziedzinie psychologii, inni

-    ponieważ uczą psychologii, a jeszcze inni

-    ponieważ prowadzą badania w dziedzinie psychologii. Sformułowanie oficjalnej definicji na ogół ma na celu spełnienie kilku określonych praktycznych i/lub prawnych warunków. Np. wiele organizacji rządowych, które kontrolują wydawanie pozwoleń na wykonywanie zawodu psychologa wymaga, aby kandydat miał tytuł zawodowy (minimum ukończone magisterium, a często stopień doktora) otrzymany na uznanej uczelni, zaliczony roczny lub dwuletni staż szpitalny lub inną praktykę oraz zdał egzamin pisemny. Najczęściej kryteria tego rodzaju używane są w odniesieniu do psychologa rozumianego jako osoba, która ma podjąć funkcje zawodowe, np. psycholog kliniczny, psycholog pracujący w poradni (np. zawodowej), psycholog sądowy, psycholog szkolny. Jednakże przy ocenianiu, czy termin ten „przysługuje” komuś, kto uczy psychologii i/lub przeprowadza badania w dziedzinie psychologii, sprawy się gmatwają. Np. typowa charakterystyka psychologa przedstawia go jako osobę, która a) ma co najmniej tytuł magistra lub lepiej doktora i b) bada procesy psychologiczne. Problem sprawia wymóg odpowiedniego wykształcenia. Jaki stopień naukowy się liczy? Jak mamy nazwać E. Eriksona, wielkiego analityka i humanistę, który nigdy nic ukończył uniwersytetu, H. Simona, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, który jest jednym z czołowych teoretyków w dziedzinie psychologii poznawczej, J. Pia-geta, który dokonał zmian w psychologii rozwojowej, mimo że z wykształcenia był biologiem, czy też W. Jamesa, być może największą indywidualność wśród wymienionych, którego pierwszym wykładem z psychologii był ten, który sam wygłaszał? Drugi wymóg - żc psycholog bada procesy psychologiczne - jest równie zawodny, ponieważ wszelkie nowe kierunki w psychologii angażują procesy niegdyś przypisywane innym dziedzinom. Niniejszy Słownik zawiera setki, jeśli nie tysiące terminów wywodzących się z socjologii, antropologii, biologii, fizjologii, medycyny, filozofii, informatyki, językoznawstwa, matematyki, chemii i fizyki; naukowcy, którzy badali te procesy, często nic przypuszczali, że dokonywali badań w dziedzinie psychologii, chociaż w rzeczywistości to właśnie robili. Jak można ich nazwać? Przyjmujemy tu zasadę leksykograficzną, że wspomniany termin „przyznawany” jest przez określone „środowiska". Jedno z nich to