MGQ49m

Próba strukturalnej analizy fenomenu aktorstwa ■ 43

mówionego); wyjaśnimy później, dlaczego nie mogq one nie być nieme. Drugiej grupy nie można oznaczyć inaczej niż określeniem potrójnym: mimika, gesty, postawy. Nie tylko obiektywnie, ale i ze strukturalnego punktu widzenia sq to trzy różne składniki, które mogq być wobec siebie równoległe, ale mogq się również rozchodzić, tak że ich wzajemny stosunek odczuwa się jako interferencję (skuteczny chwyt komizmu); prócz tego możliwe jest, że jeden z nich podporzqdkowuje sobie inne, lub na odwrót, że wszystkie znajdujq się w równowadze. Wspólne tym wszystkim trzem składnikom jest jednak to, że odczuwa się je jako ekspresywne, jako wyraz stanu duchowego, a zwłaszcza emocji osoby działającej; ta oto właściwość łqczy je w jednq grupę. Trzeciq grupę tworzq te ruchy ciała, poprzez które wyraża się i zmienia stosunek aktora do przestrzeni scenicznej¹. Obiektywnie składniki tej grupy nie dadzq się niekiedy odróżnić od składników grupy poprzedniej (na przykład chód może być gestem, to jest ekspresję stanu duchowego, i powodować jednocześnie zmianę stosunku aktora do przestrzeni scenicznej), ale pod względem funkcjonalnym sq jednak od niej wyraźnie odrębne.

Nie potrzeba oczywiście szerokiego dowodu, aby udowodnić tezę, że u Chaplina dominujqcq rolę odgrywają składniki grupy drugiej, które dla uproszczenia określimy jako gesty, rozciqgajqc to określenie bez specjalnego nadużycia także na mimikę i postawy. Pierwsza grupa (składniki głosowe) jest u Chaplina - jak już powiedziałem - całkowicie zdławiona, grupa trzecia (ruchy) ma znaczenie wyraźnie podrzędne. Nawet kiedy dochodzi do ruchów zmienia|qcych stosunek aktora do przestrzeni, sq one obarczone funkcją gestów (chód Chaplina odzwierciedla subtelnie każdą zmianę jego stanu duchowego). Dominująca pozycja należy więc do gestów (pierwiastków ekspresywnych), tworzących nieprzerwany szereg, pełen interferencji i nieoczekiwanych puent, który określa dynamikę nie tylko gry Chaplina, ale i w ogóle całego przedstawień kr. Gesty Chaplina nie są podporządkowane żadnemu lwiemu składnikowi, wręcz przeciwnie - to one podporządkowują sobie