FizykaII18801

wstaje głównie przez uderzenia prądu powietrza, przerywanego podobnie jak w syrenie, który za każdem odchyleniem języczka od rowka wchodzi w piszczałkę, a po każdem zatkaniu rurki tym języczkiem zaraz się przerywa.

Liczba uderzeń powietrza, a z nią i wysokość tonu zawisła zaś w piszczałce takićj tylko od drgań języczka, równie jak w syrenie od chyżości wirującej szyby, gdyż tu drgania języczka sprawiają kolejne otwieranie i zamykanie rurki; drgania zaś języczka regulują się znowu stojącemi drganiami powietrza w puharze głosowym, czyli w rurze na stroik zasadzonej, wskutek wzrastającego i naprzemian ubywającego ciśnienia słupa powietrznego, który tu oscyluje. Opisanie tych prób Webera i uzasadnienie wniosków z nich wyprowadzonych, równie jak i gruntowniejsze wyłożenie praw drgania powietrza w piszczałkach, tak wargowych, jak i języczkowych, znajdzie czytelnik w tomie dodatkowym, gdzie są też wyłożone próby Helmholza z błonowemi narzędziami stroikowemi, tudzież doświadczenia Cagniard-Lato-ur’a ^{1 2}) i Wertheima ^s:f), dotyczące tonów, powstających wskutek drgań w słupach ciekłych.

§ 3-2. Narzędzia muzyczne dęte. Wszystkie takie narzędzia można uważać jako zastosowania piszczałek z otworami i piszczałek stroikowych. Piszczałki organowe są właśnie same takie narzędzia, flażeolet i flety są piszczałki z otworami, czyli tak zwane piszczałki wargowe, harmonika i aeolodicon są stroiki bez rur, klarnety zaś, rogi basetlowe, oboje i fagoty po prostu piszczałki stroikowe. Dobywanie więc tonów z tych wszystkich narzędzi nie trudno jest zrozumieć. Wyjaśnić jednak należy jeszcze, jakiemi sposobami oprócz tonu zasadniczego i tonów harmonicznych wydobywali z nich można szereg innych tonów. Jeżeli w ścianie piszczałki zrobi się dziura w pewnem miejscu, powićtrze z niej w razie ruchu nie tylko w kierunku osi długości tej rury, ale także ona dziurą uchodzić może. Dla tego tu następuje też odbicie, podobnie jak na końcu rury otwartej, a na przypadek drgań stojących utworzy się. w tern miejscu ma-

i

1

Annal. de cliim. et de phys. Toin 56.

2

Amnd. de chim et de phys., III ser. T. 23. Fogg. Aiinalcn, T. 77.