Magazyn6
5601

248

BANKI

także i nauką. I sprawność jego, jego umiejętność była bardzo ceniona, bardzo poszukiwana dlatego poprostu, że stanowiła konieczny wymóg, nieodzowny postulat stosunków monetarnych średniowiecznych, a także w znacznej mierze stosunków monetarnych późniejszych czasów, szesnasto-i siedemnastowiecznych, nieraz nawet jeszcze dalszych. Można nawet powiedzieć odwrotnie, że cała instytucja pieniądza kruszcowego była wówczas tylko postulatem, który dopiero działalność campsorów w czyn wprowadzała, realizowała efektywnie, neutralizując jego wadę całkiem zasadniczą.

Wada ta polegała poprostu na tern, że systemy monetarne średniowieczne, a i późniejsze, nieraz odnosiły się do okręgów bardzo ciasnych, do drobnych księstewek i republik miejskich, które jednakże między sobą stosunki handlowe utrzymywały i p>ła-ceń na terenach obcych musiały dokonywać — jakże można było przy płaceniach tych uniknąć campsorów. Jakże można było uniknąć ich tam nadewszystko, gdzie kupcy rozmaitych okręgów, a nawet rozmaitych krajów, zjeżdżali się w terminach pownych na t. zw. kontrakty czy targi, jak np. we Włoszech północnych i w południowej Francji, gdzie słynęły nadewszystko już targi w Szamp>anji.

Przytem zaś doznawały owe systemy rozdrobnione także zniekształcania. Doznawały go naprzód z przyczyn niewyjątkowych, nieprzypadkowych, lecz raczej stałych, bo niezewnętrznych, lecz wewnętrznych. Doznawały go ze strony własnych twórców swoich, nie wyłączając książąt bardzo po-tężnych nieraz, a także i królów. Regal monetarny traktowano bowiem jako regal czysto finansowy i stąd chętnie, dla zysków doraźnych, stop>ę monetarną obniżano zupełnie dowolnie. A we wszystkich wypadkach takich zbadanie monet, któremi obcy kupiec chciał zapłacić, ostrożne i kompetentne zbadanie ich przez campsorów, było jedyną ochroną. Dalej zaś pojawiały się zniekształcania także z zewnątrz. Fałszerstwa groziły na każdym kroku. Albowiem niedbałe bardzo wybijanie monet, wynikające z prymitywnej techniki mennic, nie-tylko je ułatwiało, lecz wręcz do nich zapraszało. Stempel był nieraz niewyraźny, niekompletny i prędko zacierał się. Stąd można było monety bez trudności obcinać, czy też nawet poprostu podrabiać.

Z rozmaitych względów odgrywała więc zamiana pieniędzy rolę, o jakiej nasze czasy, gdzie systemy monetarne zostały wydoskonalone i uszlachetnione, gdzie wyzwoliły się z więzów ciasnego fiskalizmu i gdzie rozdrobnienie i rozbieżność ich zredukowały się stosunkowo do minimum, już nawet w przybliżeniu pojęcia nie mają. Z rozmaitych względów trudno nam dziś uwierzyć, że banki wekslarskie, początkowo wyłącznie tylko wekslarskie, stanowiły etap rozwojowy niezmiernie doniosły.

Ale już wcześnie, bardzo wcześnie przekraczały banki wekslarskie pierwotny zakres swój, uprawiały, ponieważ to z natury rzeczy, z konieczności wynikało, także i depozyt. Przecież tylko campsorzy znali się na monetach, tylko campsorzy mieli u siebie urządzenia dla ich przechowywania niezbędne, a więc skrzynie czy szafy dosyć pjewne, dość zabezpieczone. Skoro więc ktokolwiek lękał się o dalsze losy własnych oszczędności, skoro mianowicie wybierał się w podróż, a wobec stanu dróg ówczesnych i środków komunikacyjnych wolał skarb swój zostawić na miejscu, udawał się chętnie do campsora, tak jak w jeszcze dawniejszych czasach udawał się w tym celu do kapłanów lub urzędników. Campso-rowi wręczał monety nagromadzone, jemu je powierzał, zobowiązując się, wzamian za opiekę, do pownego odszkodowania, a wymawiając sobie zwrot w momencie, kiedy go zażąda.

Chodziło przytem początkowo o deposi-tum regulare. Campsor musiał każdy poszczególny depozyt przechowywać w jakiejś skrytce osobno, odrębnie, i musiał zwracać go indywidualnie, w tych samych sztukach monetarnych, uważanych za rzeczy niejednakowe, a więc także nie do zastąpienia.

W miarę jednak, jak czynności tego rodzaju zaczęły się mnożyć, stawała się forma depozytu regularnego bardzo uciążliwą. Prostszem zdawało się „mieszanie" poszczególnych depozytów, poszczególnych sum pieniężnych i zwracanie ich nie in spe-cie, lecz in genere. Nęciła zatem forma depozytu nieregularnego i trzeba przypuszczać, że campsor ulegał pokusie, naprzód bez wiedzy deponenta, coraz częściej, aż wreszcie deponent zaczął się godzić na nowy proceder, który zwolna stawał się zwyczajem. Czyli innemi słowy, depozyt nieregularny przestawał być nadużyciem,