Magazyn6
8901

281

BANKI

London 1909. — Wydaumicttco Ligi Narodów Memorandum on Central Banks 1913 and 1918—1923. Gonera 1994. — Memorandum on Currency and Central Banks, 1913—1925. Gonera 1920.

II. Część szczegółowa.

1. Banki emisyjne w Polsce, a) Polska przedrozbiorowo. Polska przedrozbiorowa nie posiadała banku emisyjnego. Idea wypuszczenia pieniądza papierowego oraz stworzenia banku emisyjnego była jednak już w okresie panowania Stanisława Augusta przedmiotem rozważań ekonomistów i publicystów. Z pośród dość licznych ówczesnych projektów banku emisyjnego wymienić można jako najtrafniejsze: Osowskiego (1789), Kapostasa — „Plan utworzenia Banku Narodowego" (1790) oraz „Projekt na Bank Nacje nalny", znaleziony w papierach Marszałka Sejmu Małachowskiego. Do utworzenia banku biletowego jednak nie doszło, a w okresie powstania Kościuszkowskiego wypuszczono jedynie papierowe bilety skarbowe.

Pierwszy polski bank emisyjny powstał dopiero w Królestwie Kongresowem. Po przeprowadzeniu reform skarbowych i zorganizowaniu kredytu długoterminowego przez stworzenie Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego powołał Minister Skarbu, książę Drucki-Lubecki, przy pomocy Ludwika Jelskiego w r. 1828 do życia Bank Polski. Kapitału zakładowego w kwocie 18,x miljonów złotych dostarczył Bankowi Skarb. Statut wymieniał jako główne zadania Banku: obsługę długu publicznego oraz przeprowadzanie wszystkich operacyj, związanych z amortyzacją i oprocentowaniem pożyczek państwowych, a następnie rozszerzenie handlu, kredytu i przemysłu.

Zasady emisji banknotów ujęte były w następujących przepisach statutu: a) emisja banknotów nie może przekraczać wysokości kapitału zakładowego Banku, b) wymiana banknotów na monetę srebrną powinna się odbywać na każde żądanie okaziciela, bez jakichkolwiek potrąceń. Obowiązek wymiany istotnie był przez Bank spełniany w ciągu okresu jego istnienia; nawet podczas powstań i zaburzeń na zagranicznych rynkach pieniężnych (1831, 1848, 1863) wymienialność nie była zawieszona.

Obieg banknotów doszedł w r. 1835 do 42 miljonów złotych, w r. 1841 do 53,3 miljonów, a w r. 1846 do 66 miljonów złotych. Dzięki przywilejowi emisyj lemu, a przedewszystkiem dzięki skoncentrowaniu u siebie wszystkich wkładów instytucyj rządowych — mógł Bank Polski rozwinąć nietylko szeroko ujętą działalność w dziedzinie kredytu krótkoterminowego, lecz ponadto powołał do życia i finansował szereg najpoważniejszych przedsiębiorstw przemysłowych.

Niszcząc po powstaniu 1863 resztki autonomicznego ustroju Królestwa Polskiego — odebrał rząd rosyjski Bankowi Polskiemu w r. 1870 przywilej emisyjny, a w r. 1886 Bank został ostatecznie zlikwidowany, przyczem agendy jego przejął Rosyjski Bank Państwa.

Literatura: RatL*»zetceki Henryk: Bank Polski. Warszawa 1910. — Banie Po.zki 1928—1928: — Księga Jubileuszowa, wydana dla upamiętnienia 100-letniego jubileuszu otwarcia Banku. Warszawa 1928.

b) Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa. Dążąc do uregulowania obrotów pieniężnych na ziemiach polskich, zajętych przez wojska niemieckie, powołały władze okupacyjne, na podstawie rozporządzenia z dn. 9. XII. 1916 r., do życia Polską Krajową Kasę Pożyczkową „w celu zaspokojenia potrzeb kredytowych obszaru jenerał-guber-natorstwa warszawskiego" i nadały instytucji tej przywilej wypuszczania biletów, opiewających na marki polskie równe markom niemieckim.

Dnia ii listopada 1918 r. Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa została przejęta przez władze polskie; w dniu tym obieg biletów wynosił 880 milj. marek i był głównie pokryty należnościami w bankach niemieckich, wynoszącemi około 800 milj. marek. Wobec tego, że dyskutowany w początkach r. 1919 w Sejmie projekt powołania do życia Banku Polskiego nie został zrealizowany, pełniła Kasa nadal funkcje „jedynej emisyjnej instytucji bankowej Państwa Polskiego", na podstawie tymczasowego statutu z dnia 7 grudnia 1918 r.

W ciągu r. 1919 P. K. K. P. rozszerzała stopniowo czynności na ziemie wschodnie oraz ziemie b. zaboru austrjackiego i pruskiego, wprowadzając do obiegu na miejsce rubli, koron austrjackich i marek niemieckich — marki polskie, które w myśl ustawy z 15 stycznia 1920 r. stały się jedynymi prawnym środkiem płatniczym na całymi obszarze Rzeczypospolite; Działalność emisyjna P. K. K. P. była wykorzystana paze . dewszystkiem na pokrycie niedoborów budżetowych Skarbu Państwa, a w mniej-