Magazyn6
9101

583

CAMPANELLA TOMASSO — CANNAN EDWIN

ciągle wielkiemi zagadnieniami, z namiętnością oddawał się dyskusjom zarówno wśród duchowieństwa jak i uczonych i wo-góle wśród rozmaitych środowisk; zwalczał energicznie zakon Jezuitów, którego był zdecydowanym i gwałtownym przeciwnikiem. Ojczyzna jego znajdowała się pod rządami hiszpańskiemi, brutalnemi i cięż-kiemi dla ludności; Campanella był wrażliwy na nędzę ludzką i _Fragnął dla wszystkich znośnych warunków życia. Wszystkie te okoliczności zrobiły z niego spiskowca, dążącego do obalenia rządów hiszpańskich i do przeprowadzenia reform socjalnych; zyskawszy pewną ilość zwolenników wśród duchowieństwa i różnych obywateli, przygotowywał zamach stanu, który się nie udał dzięki zdradzie. Niektórzy spiskowcy zostali okrutnie straceni, on zaś aresztowany w 1598 r., osadzony w więzieniu i poddany ostremu śledztwu, podczas którego był kilkakrotnie torturowany. Nie zdołano mu jednak dowieść winy w sposób nie budzący wątpliwości; z drugiej strony dzięki swemu talentowi, wiedzy, i wymowie miał dużo zwolenników nawet wśród duchowieństwa, pomimo tego, że dzieło jego filozoficzne, wydane w 1590 roku p. t.: „Philosophia sensibus demonstrata" odbiegało od panujących poglądów filozoficznych i religijnych. Dzięki papieżowi Urbanowi VIII przewieziono więźnia z Neapolu do Rzymu. Tam w 1626 r. badano jego pra-womyślność, ale już w innych warunkach, był bowiem na wolnej stopie, chociaż pod silnym nadzorem. W 1634 uciekł do Francji i osiadł w Paryżu w klasztorze Dominikanów. Umarł w 1639 roku.

Główne jego dzieło, napisane także, jak i wymienione wyżej filozoficzne, po łacinie p. t. „Civitas solis“, jest utopją, obrazem idealnego społeczeństwa, którego podstawą jest komunizm gospodarczy, kierowany despotycznie przez duchownego zwierzchnika, któremu hierarchicznie podlega trzech mężów, posiadających kierownictwo: jeden z nich reprezentuje władzę, drugi rozum, a trzeci miłość. Praca jest przymusowa, pod grozą nawet kar cielesnych, dobra są wspólne, rodzina właściwie nie istnieje, dzieci są wychowywane przez państwo i dla państwa. Idee Platona i Morusa silny wpływ wywarły na C. Cechą charakterystyczną jego poglądów jest, że pragnął nadać wychowaniu wszystkich obywateli cechy wojskowe; zwracał też uwagę na to, aby dzieci rodziły się z pięknych matek.

W światopoglądzie C. było dużo sprzeczności, dających się zresztą wytłumaczyć; z jednej strony w umysłowości jego było dużo czynników realistycznych, jak niechęć do scholastyki, dążność do poznania przyrody i zbliżenia się do niej; zarazem jednak miał silny pociąg do mistycyzmu; uprawiał też astrologję. Pod względem społeczno-politycznym zauważyć się daje w jego poglądach dwoistość: zwalczał despotyzm hiszpański we Włoszech, ale w dziele p. t. „De monarchia hispanica“ marzy o tem, aby przy pomocy Hiszpanji stworzyć mo-narchję powszechną pod zwierzchnią władzą papieża. Posiadając umysł wolny, w utopji swej wyznacza potężną rolę absolutyzmowi; komunizm jego wypływał z sympatji dla nędzarzy i nieszczęśliwych, ale nie liczył się zupełnie z indywidualnem życiem jednostki. C. był intelektualistą i poetą zarazem, pisał wiersze (sonety). Dzieła jego zostały przetłumaczone na języki nowożytne.

Literatura : Kracalas Th. Campanella. Berlin 1969. — Ło/ur-gues Campanella, 'Berlin 1921. — Sudrmt Hutoire du com-Parts 1856. — „Vorldufer des neueren Sozialismus**, III Band. Dzieło zbiorowe z udziałem: Bemstein*a, Hugo*a, Kautsky ego* Lafaręue*a.

Ludwik Kulczycki.

Cannan Edwin.

C. urodził się w 1861 w Szkocji, um. 8- 5- 1935 w Londynie. Profesor ekonomiki na London School of Economics and Poli-tical Science (wydział Uniwersytetu w Londynie) i dwukrotny prezydent „Royal Eco-nomic Society". Wybitny pedagog, krytyk i wychowawca szeregu znanych ekonomistów, z przekonań stanowczy liberał. Nie przysporzył nauce nowych teoryj i rozwiązań, umiał jednak dotąd mętne i niejasne problemy tak przedstawić i posegregować, że może być uważany za współautora szeregu z nich. Znakomicie wydał dzieła Smitha; napisał dotąd naj lepszą i najobszerniejszą krytyczną histo-rję doktryn ekonomicznych angielskich z lat 1776—1848 i mały podręcznik ekonomiki (Wealth). Interesował się tak prak-tycznemi, jak i teoretycznemi zagadnieniami. Zajmował się finansami samorządów, budując ich teorję; istotą depozytów bankowych, uważając je nie za formę pienią-