Magazyn6
6101

753

CYLICJA — CYPR

nad rewizją tego traktatu Briand zawarł z reprezentantem Turcji, Bekir Sami, 9. III. 1921 r. układ, w którym ze „strefy interesów'* Francja w dużej mierze zrezygnowała, a granicę syryjską przesunęła znacznie na płd. Jakkolwiek układ ten nie wszedł w życie, zaproponowana w nim granica została z nieznacznemi bardzo zmianami zatwierdzona w traktacie franko-tu-reekim, podpisanym w Ankarze 20. X. 1921 r., jak również w traktacie Lozańskim.

H. A. B.

Cypr.

1. Struktura geograficzna. 2. Historja i sprawy polityczne.

1.    Struktura geograficzna. C. wyspa u południowych wybrzeży Małej Azji, zajmuje pow. 9 380 km* i liczy 347 932 mieszk. w tem */» ludności greckiej i prawosławnej, a */o muzułmanów prawie wyłącznie Turków.

C. tworzą dwa wapienne pasma (południowe, wyższe szczytem Troodos sięga 1 953 m., północne dochodzi 1 019 m), oddzielone urodzajną niziną Messarji. Geologicznie Cypr jest przedłużeniem gór Tau-rus. Klimat suchy i gorący. Główną gałęzią gospodarstwa społecznego jest rolnictwo, oparte na sztucznem nawodnieniu (uprawa chleba świętojańskiego, wina, oliwek i bawełny). Ani hodowla bydła, ani leśnictwo, ani też jedwabnictwo nie grają poważniejszej roli. Poza stolicą Nikozją zasługują na wzmiankę porty Famagusta i Larnaka.    0_rf„

2.    Historja i sprawy polityczne. C. pozostawał do r. 1878 pod władzą Turcji. W wyniku powstania ludności greckiej (1825), Porta pomyślała o reformach na C. i w 1839 wyspa otrzymała pewien samorząd. Anglja w swej dążności do uzyskania jak najpewniejszych baz na M. Śródziemnem, na drodze do Indyj, postanowiła m- in. usadowić się na C. i, występując w okresie kryzysu r. 1877/8 w roli obrońcy Turcji, zdołała od niej uzyskać zgodę na objęcie wyspy w zarząd cywilny i wojskowy („occupation et administra-tion"), za iluzoryczne przyrzeczenie obrony azjatyckich terytorjów Turcji przed dalszą ekspansją rosyjską. Układ zasadniczy w tej sprawie zawarto 4. VI. 1878 r. a trzy dodatkowe: 1. VII. i 14. VIII. t. r., oraz

3. II. 1879 r. ze szczegółowem uzupełnieniem, podpisanem 1. VII., odnośnie do spraw muzułmanów na C. i ewentualnych wpłat do skarbu tureckiego nadwyżki dochodów z C. Akt z 1. VII. 1878 r. zawierał nadto zastrzeżenie, że C. wróci do Turcji bezzwłocznie, w razie zwrotu przez Rosję zdobyczy poczynionych przez nią w Armenji w najnowszej wojnie. Wobec tego Anglja tak bardzo nie zwalczała żądań terytorjal-nych Rosji na kongresie Berlińskim. Gdy zaś owe azjatyckie zdobycze Rosji wróciły do Turcji w r. 1918 (wzgl. 1921), z wyjątkiem Batum, wówczas już warunek zwrotu C. nie mógł działać. Anglja od chwili zajęcia C. nie myślała bynajmniej o opuszczeniu tej wyspy, dającej panowanie we wsch. części M. Śródziemnego i broniącej Suezu. Administracja brytyjska przyczyniła się w dużej mierze do gospodarczego i kulturalnego rozwoju wyspy, ale wprowadzony przez nią samorząd (parlament z 18 członków, w czem 6 wirylistów, 3 muzułmanów, 9 prawosławnych) nie wystarczał miejscowym Grekom, którzy chcieli zupełnej auto-nomji, ale tylko poto, by uchwalić połączenie wyspy z Grecją. W latach 1911—3, po wypadkach na Krecie i w związku z wojną grecko-turecką, nacjonaliści żądali od Londynu rozszerzenia samorządu i zgody na połączenie wyspy z Grecją, na co oczywiście rząd odpowiedział odmownie. A wystąpienie Turcji po stronie Niemiec w 1914 r. dało Anglji dawno wyczekiwaną okazję do formalnego anektowania wyspy. Stało się to dn. 5. XI. 19x4 ^r- Wysoki Komisarz ogłosił aneksję, stwierdzając, iż ludność wyspy, mająca dotąd przynależność państwową turecką, nabyła obywatelstwo brytyjskie. Trudno powiedzieć, o ile wobec tego faktu były szczere wysuwane poprzednio, w październiku 1914, pod adresem Grecji, propozycje oddania jej wyspy za cenę przystąpienia do obozu Koalicji; prawnie byłby to akt tak samo niezgodny z konwencją z 1878 r., jak była nim aneksja wyspy. Aneksję kazała sobie Anglja uznać w trakt. Sewrskim (art. 115—7) i Lozańskim (art. 2i—2), przyczem w Sevres miały aneksję uznać i pozostałe państwa podpisujące, w Lozannie zaś uznanie miało być tylko ze strony Turcji. Uznanie ze strony innych było już via facti; Francja w t. zw. układzie Leygues-Hardinge, 23. XII. 1920 r., zażądała od W. Brytanji uprzedniego za-

48

Encyklopedja nauk politycznych