Magazyn6R901

525

HADZIACKA UGODA — HAITI, REPUBLIKA

trialistyczne. Mocą bowiem tego traktatu, zawartego „jak równy z równym, wolny z wolnym, zacny z zacnym", utworzono z województw kijowskiego, bracławskie-go i czemihowskiego Księstwo Ruskie, jako odrębną całość administracyjną pod zwierzchnictwem hetmana ruskiego, za twierdzanego przez króla. Nowoutworzone księstwo łączyły z Koroną i Litwą osoba monarchy, wspólna reprezentacja parlamentarna, wspólna polityka zagraniczna i unja monetarna. Natomiast zachowywała Ruś na podobieństwo Litwy własne urzędy centralne (kanclerze, marszałkowie, podskarbiowie), otrzymywała własny trybunał sądowy i miała posiadać dwie akademje. Katolicyzm i prawosławie zachowywały równouprawnienie, a metropolita i władycy prawosławni narówni z biskupami katolickimi zasiąść mieli w senacie. Ażeby wytworzyć na Ukrainie nowe kadry szlacheckie i związać organicznie Kozaczyznę z interesami państwa, postanowiono nobilitować po ioo Kozaków z każdego pułku, dając szerokie pole do dalszych nobilitacyj. W województwie kijowskiem wszystkie dygnitarstwa miały być obsadzane przez szlachtę prawosławną, w pozostałych dwóch województwach — al-ternatim. Wreszcie, liczbę rejestru kozackiego określono na 30000 ludzi.

Takie były główne postanowienia Unji Hadziackiej. Sejm z r. 1659, mimo opozycji biskupów, akt ten zatwierdził z niewielkiemi zmianami, obdarowawszy hojnie posiadłościami Wyhowskiego, Teterę i innych dygnitarzy kozackich. Jednakże postanowienia hadziackie nie weszły faktycznie w życie. ^rzęść zawistnych pułkowników wypowiedziała walkę Wyhowskiemu, czerń oburzyła się na uszlachcanie Kozaków' — cała Ukraina stanęła w ogniu wojny domowej, z którą hetman rady dać sobie nie potrafił, a Rzplita poprzeć go skutecznie nie mogła. W rezultacie piękny pomysł unji utonął w morzu zamętu i „ruiny", w jakiej się pogrążyła Ukraina.

Dzieło Unji Hadziackiej świadczy chlubnie o rozumie politycznym jej twórców. Niestety, projekt przyszedł zbyt późno, gdyż zanarchizowana Kozaczyzna nie umiała iuż dostrzec jego wartości, a państwa nie stać już było na wprowadzenie w życie świetnego pomysłu, który niesłusznie uważano niejednokrotnie za objaw' słabości. Gdyby akt hadziacki nastąpił o ćwierć wieku wcześniej, nie byłaby Rzplita zapewne widownią wojen kozackich, które „ogniem i mieczem" strącały ją w przepaść.

Literatura: Kostomarote N. 1.: Gietmanstwo Wygowskago. „So-branje soczinicnij” ł. II. Petersburg 1903. — Kubala L.: Wojny duńskie i pokój oliwsni. Lwów 1922. — Lo&kyj 1Juryj Nemy-rycz. czasop. „Postup”. Lwów 1928. — IAnniczenho I. 24.: Wzaimnyje otnoszenja Buzi i PoŁszi. Kijów 1884. — Narktnyj S.: Hetmaństioo Wyhowikoho. Praga 1929. — Ratcita-Ga-tcrońuki F.; Poselstwo Bteniewsłnego. Lwów 1907.

Władysław Tomkiewicz.

Haiti, republika.

Państwo, położone na wyspie Haiti w' Antylach Wielkich, zajmuje jej część zachodnią. Obszar republiki H. wynosi 27844 km²; liczba mieszkańców w r. 1927 — 2300000, co daje natężenie gęstości zaludnienia 82 mieszkańców na 1 km². Cechą charakterystyczną państwa H. jest to, że zamieszkują je prawie wyłącznie murzyni, po-sługujący się językiem francuskim, podczas gdy w sąsiadującem San Domingo językiem państwowym jest hiszpański. Część ludności stanowią mulaci, białych jest zaledwie kilkuset w całej republice. Rdzenna ludność indjańska została już w średniowieczu zupełnie wytrzebiona. Wyspa Haiti przeszła w posiadanie Francji w r. 1697 po pokoju w Rijswijk. W r. 1791 wybuchła rewolucja wśród importowanych murzynów, której wynikiem było udzielenie ludności czarnej swobód politycznych. Za czasów Napoleona następuje okres wojen, rewolucji i niepokojów. Zjednoczenie francuskiej, zachodniej części wyspy nastąpiło ostatecznie w r. 1820, a w dwa lata później cała wyspa była jedną republiką. W r. 1844, po śmierci prezydenta Boyera, wschodnia, hiszpańska część znów się odłącza i tworzy oddzielną repmblikę San Domingo. W r. 1849 prezydent, generał murzyński Soulouque, ogłasza się cesarzem pod mianem Faustyna I i dąży do ponownego opanowania całej wyspy, co mu się jednak nie udaje. W r. 1859 Haiti ponownie jest republiką, ale wyspa przechodzi bezustanną anarchję, która w r. 1915 dała Stanom Zjednoczonym Ameryki im-p>uls do interwencji. Amerykanie objęli kontrolę policji, finansów i cel i odtąd panuje w republice porządek. Okupacja amerykańska trwa po dziś dzień, chociaż oficjalnie republika Haiti jest niepodległa. Stolicą jest jedyne większe miasto Port-au-Prince (125000 mieszk.), będące jednocześnie