Magazyn68301

GOŁUCHOWSKI HR. AGENOR, MŁODSZY — GOSPODARCZOŚCI ZASADA 379

I

I

polowaniu w Miirzsteg, a z Paryżem hr. Agenor miał stosunki łatwe dzięki dawniejszemu kilkuletniemu swojemu pobytowi w tej stolicy i małżeństwu z Francuzką.

Pasmo jego rządów uchodzić zatem może za zbawienną erę pokoju, przerywaną tylko niekiedy niepokojami na Bałkanach, jak np. zamordowanie Aleksandra Obrenowicza i zmiana dynastji w Serbji, ale niezmąconą eksperymentami w rodzaju późniejszej aneksji Bośni i Hercegowiny. To posunięcie stało się już udziałem następcy jego, barona Alojzego Lexa von Aehrenthal; odtąd G. dzielił żywot swój między Wiedniem, Skałą a Lwowem, gdzie zmarł na wiosnę 1921 r.

K. M. Morawski.

Gołuchowski Józef.

Filozof polski ur. w 1797 r. w Łączkach pod Tarnowem, zmarł w 1858 r. w Garbaczu. Wykształcenie otrzymał w Theresia-num w Wiedniu, w Warszawie, w Heidelbergu i w Erlangen. Zetknięcie się w Niemczech z Schellingiem, którego poglądy filozoficzne nacechowane były w owym czasie mistycyzmem, wywarło wielki wpływ na dalsze kształtowanie się poglądów filozoficznych G. Po otrzymaniu katedry filo-zofji na Uniwersytecie Wileńskim zaczął on wykłady w końcu 1823 r. Ale już na początku 1824 r. wykłady te zawieszono, a sam G. został wkrótce usunięty z tej katedry, gdyż rząd rosyjski zaczął obawiać się tego uczonego, który w tak młodym wieku potrafił już zdobyć rozgłos w kraju i skupić na swych wykładach liczne rzesze słuchaczy. Utrata katedry utrudniła G. dalszą jego karjerę naukową. Podczas powstania listopadowego bierze on czynny udział w walce publicystycznej z szerzącemi się wtedy radykalnemi społecznie prądami. W r. 1831 został obrany dyrektorem Komisji Oświecenia. Po upadku powstania usunął się na stałe na wieś, do majątku Garbacz w Sandomierskiem. Pomimo braku zamiłowania do pracy na roli, prowadzi wzorową gospodarkę i zyskuje poważanie w sferach ziemiańskich. Dzięki temu ma możność spopularyzować swoje prace, bezimiennie opublikowane w okresie, gdy zaczęła dojrzewać w Królestwie sprawa reform w stosunkach włościańskich („O chłopach", Lipsk 1847, „Kwestja włościańska w Polsce", Lipsk 1849, „Rozbiór kwestji włościańskiej w Polsce i w Rosji", Poznań 1851); prace te zmierzały do uzasadnienia potrzeby uwłaszczenia włościan, zresztą na podstawach bardzo dogodnych dla większej własności ziemskiej. Znaczenie tych prac polega właśnie na ugruntowaniu w pewnej mierze w świadomości społecznej przeświadczenia

0    konieczności uwłaszczenia włościan. Cechująca G. gruntowna znajomość sprawy włościańskiej powoduje, iż został on zaproszony do wzięcia udziału w posiedzeniach Komitetu do interesów włościańskich, utworzonego przy Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych. Po usunięciu się na wieś nie przestaje on pracować nad pogłębieniem

1    usystematyzowaniem swych poglądów filozoficznych. W rezultacie u schyłku swego życia pisze duże dzieło filozoficzne p. t. „Dumania nad najwyższemi zagadnieniami człowieka", które wyszło w Wilnie w 1861 r., a więc już po jego śmierci. Do innych ważniejszych jego prac filozoficznych należą: „Ansicht des Einflusses der Mathematik auf die Bildung de^ Menschen", Wiedeń 1816, „Die Philosophie in ihrem Verhalt-nisse zum Leben", Erlangen 1822, „Otwarcie kursu filozofji w Wilnie", Bibljoteka Warszawska, 1842.

Literatura : Harówek S.: Józef Gołuchowski zarys życia i filozofji. Kraków 1924. — Popiel P.i Józef Gołuchowski. Kraków 1860.

A. Żabko-Potopowicz.

Gospodarczości zasada.

Każde praktyczne działanie ludzkie ma jakiś cel, jest celowe i jako takie odznacza się tern, że człowiek: i) poświęcając dany środek, pragnie uzyskać z niego maximum rezultatu, a 2) postawiwszy sobie cel, pragnie go osiągnąć najmniejszą ofiarą środków. Są to dwa sposoby sformułowania jednego i tego samego ustosunkowania się celów do środków w działaniu ludzkiem, które nazywamy w ekonomice zasadą gospodarczości. W naukach technicznych zasada ta znana jest pod nazwą „zasady najmniejszego środka". Zależy od okoliczności, w której z wyżej podanych form zasada gospodarczości się przejawia i występuje; w gruncie rzeczy istota zjawiska zawsze pozostaje ta sama. Nie chodzi tu o specjalny przymiot lub cnotę, jakie określamy nazwą „gospodarności". Ta ostatnia oznacza pewne szczególne właściwości gospodarza, wyrażające się w dbałości o przyszłość,

f

i