Magazyn68201

378 GOŁUCHOWSKI HR. AGENOR, ST. — GOŁUCHOWSKI HR. AGENOR, MŁ.

paratum G. w Kancelarji Nadwornej. Nowy jednak gubernator Galicji, hr. Stadion, wyniósł śmiałego arystokratę, ceniąc jego zdolności administracyjne, na stanowisko prezydenta miasta Lwowa, później zaś na wiceprezydenta gubernjalnego, faktycznego (w nieobecności Stadiona) władcy Lwowa w burzliwej erze „wiosny narodów". Konkurował z nim jednak wtedy komenderujący w mieście generał austrjacki bar. Ham-merstein, wśród Polaków zaś równoważył jego wpływ Wacław Zaleski. Hammer-stein nie zawahał się zbombardować zrewolucjonizowanego Lwowa w Dzień Zaduszny 1848 r.

Nastały pierwsze dni reakcyjne młodego Franciszka Józefa. W Galicji zainaugurował je znowu G., mianowany namiestnikiem na samym początku rządów nowego cesarza. Obejmował ster kraju w momencie chaosu społecznego; wrzała dalej po wsiach anarchja rewolucyjna. Wojska Mikołaja przechodziły równocześnie przez kraj, by stłumić powstanie węgierskie. W pierw-szem tern, dziesięcioleciu swoich rządów musiał też G. parować już zakusy niemiec-ko-ruskie na polskość Galicji.

Skończyła się jednak koszmarna era Bacha. G. stanął wtedy na czele rządu w całej Austrji, otwierając sześćdziesięcio-lecie znakomitych ministrów Polaków i zapisał w jej annałach trwale swoje imię fede-ralistycznym „dyplomem październikowym" 1860 r. Światła ta inicjatywa naszego męża stanu okazała się bezpłodna, obalili ją bowiem Niemcy i Węgrzy — napróżno będzie lat sześćdziesiąt później zabiegał u Wilsona na rzecz analogicznej koncepcji ustrojowej hr. Andrassy. G. wycofał się z życia politycznego. Zpowrotem wyniosła go Sadowa (jak dawniej Magenta); zjawił się tym razem we Lwowie jako triumfator, bo z szerokiemi pełnomocnictwami. Oczyszczał urzędy, sądy i szkoły z Niemców, wszędzie na ich miejsce wprowadzając Polaków.

Usunął się później na lat kilka od rządów, ale powrócił do władzy raz jeszcze w lipcu 1871 r. Ten jego trzeci powrót upamiętniony został zupełną polomzacją uniwersytetów, ufundowaniem Akademji Umiejętności w Krakowie, doniosłą rozbudową „Rady Szkolnej", godnej następczyni „Komisji Edukacyjnej".

G. był realistą, trochę oportunistą, inspiratorem całej późniejszej polityki „Koła

Polskiego" w Wiedniu. Zmarł dn. 3 sierpnia 1875 r. Uczniami jego byli m. in. Kazimierz Badeni, Filip Zaleski, Leon Biliński.

K. M. Morawski.

Gołuchowski hr. Agenor, Młodszy.

G„ austrjacko-węgierski minister spraw zagranicznych i minister domu cesarskiego był synem wzmiankowanego wyżej Ageno-ra. Urodził się we Lwowie dn. 23 marca 1849 ^r-> ^tam też ukończył szkoły średnie i początkowo uczęszczał na uniwersytet. Z własnej woli i zgodnie z wolą ojca odbył specjalne studja, kwalifikujące go na dyplomatę, poczem wstąpił do służby w ministerstwie spraw zagranicznych w Wiedniu. Właściwą sztukę dyplomatyczną rozpoczął jako attache ambasady austro-węgierskiej w Berlinie, zaś przed ukończeniem 30 roku życia został radcą ambasady w Paryżu. Tamże poślubił — 3 czerwca 1885 r. — księżniczkę Annę Murat, wnuczkę króla neapolitańskiego Joachima. W roku 1887 mianowany został na placówkę samodzielną jako minister pełnomocny i poseł nadzwyczajny w Bukareszcie. Stolica rumuńska zostawiła mu najlepsze ze wszystkich zajmowanych stanowisk wspomnienia. Przyjeżdżał do niej młody dyplomata w 20-lecie niemal rządów króla Karola I, który był do końca wiernym sojusznikiem Habsburgów, przyjeżdżał w ważnym momencie światowego zaognienia austro-rosyjskiego na tle Bałkanów, a załatwić miał między innemi psującą poprawne stosunki austro-rumuń-skie sprawę wojny celnej między dwoma temi państwami. Nadto w stosunku do Węgier komplikowała rzeczy ruchliwa i patrjo-tyczna irredenta rumuńska. G. doprowadził niebawem do skutku traktat handlowo-cłowy pomiędzy Wiedniem a Bukaresztem, zapędy zaś polityków siedmiogrodzkich powstrzymywał wpływami swej doskonałej pozycji u dworu. W kilka lat później w ro-ku 1895 został G. ministrem spraw zagranicznych.

Był to czas, kiedy nad Dunajem dochodzili do znaczenia polscy ministrowie: Badeni, Gołuchowski, Biliński. Jedenastole cie kanclerskie G. (1895—1906) zaznaczyło się nietylko wzmocnieniem Trójprzymierza, ale doskonałemi stosunkami z Dwuprzymie-rzem (Rosja—Francja). Franciszek Józef przyjmował w tym czasie Mikołaja II na