Magazyn6X201

578

HANZA

łamie jeszcze bardziej hanzeatycką zasadę wyłączności handlowej. Także ostatnia wojna, jaką prowadzi Lubeka w przymierzu z Danją przeciw potężniejącej Szwecji (1563—1570), nie przynosi Hanzie odnowienia przywilejów. Pokój w Szczecinie 1570 r. zezwala tylko Lubece na wolną żeglugę do Narwy, Rewalu i Wyborga. Niedawny sprzymierzeniec, Danja, nie godzi się z początkiem XVII wieku na uwolnienie Hanzy od podwyższonego „Sundzollu", a Gustaw Adolf w Szwecji znosi resztki jej przywilejów, stawiając jej kupców na-równi ze wszystkimi innymi. Panowanie federacji na Bałtyku było skończone, tern bardziej, że już poprzednio po zdobyciu Wielkiego Nowogrodu przez Iwana III zamknięty został tamże potężny jej kantor, co wraz z późniejszemi wojnami polsko-rc-syjsko-szwedzkiemi o Inflanty podcięło jej handel z Rosją — ważną podstawę jej ekspansji na wschód.

Polityka Hanzy w stosunku do państw skandynawskich dążyła do utrzymania tych państw w stanie możliwie największej słabości, aby tern łatwiejsze było dla niej uzyskiwanie i utrzymywanie monopolu handlowego.

Członków posiadała Hanza na początku XVII wieku jeszcze wielu, (w 1603 r. 58 miast), lecz faktycznie na zjazdach reprezentowanych bywało 10—20 miast, a kontyngenty pieniężne dawało w 1604 r. tylko 14 miast. W 1630 r. Lubeka, Brema i Hamburg zawierają ściślejsze przymierze celem „zachowania powszechnego dobra". W okresie wojny trzydziestoletniej chyli się jednak Hanza ku ostatecznemu upadkowi. W r. 1669 odbywa się ostatni „Hansetag" (Lubeka, Brema, Hamburg, Brunświk, Gdańsk i Kolonja), który już nie zdołał Hanzy powstrzymać od upadku.

Federacja nie została nigdy formalnie rozwiązana. Nazwę i niewielki już majątek związku zagranicą odziedziczyły Lubeka, Brema i Hamburg. Kantor w Bergen istniał do r. 1775, „Stahlhof" w Londynie został sprzedany w r. 1852, a „Osterlinger Haus" w Antwerpji w r. 1863.

Przyczyny rozwoju Hanzy nie były jedynie natury gospodarczej. Wielkie miasta niderlandzkie lub francuskie przewyższały jej członków pod względem wielkości i bogać twa, nie miały jednak tej politycznej samodzielności, wynikłej ze słabości wewnętrznej cesarstwa niemieckiego. Ta właśnie samodzielność łącznie z korzystnem położeniem geograficznein, czyniącein z Hanzy naturalnego pośrednika w wymianie bogactw wschodu i zachodu Europy, dawała przewagę polityce Hanzy nad dynastyczną polityką monarchij, z któremi się stykała. Polityka Hanzy dążyła przedewszystkiem do korzyści gospodarczych całego związku, którego członkowie dobrze rozumieli cele związku, a polityka dynastyczna miała na oku najpierw dynastję, potem dopiero interesy gospodarcze kraju. Zręcznie też wykorzystywała Hanza słabość wewnętrzną sąsiadów, rozdartych wspomnianemi wojnami, a za jej pomoc płacili sąsiedzi przywilejami handlowani.

W zupełnej zmianie stosunków politycznych i gospodarczych w Europie w okresie przejścia od średniowiecza do czasów nowych leżą może najważniejsze przyczyny upadku Hanzy. W następstwie dojścia do władzy Tudorów w Anglji, wypędzenia Anglików z Francji, wzrostu Szwecji za panowania dynastji Wazów, zjednoczenia Rosji, zwycięskiej walki Niderlandów o niepodległość z Hiszpanją i t. d. krzepną te kraje oraz ugruntowuje się w nich silna władza państwowa i budzi się samodzielność gospodarcza. Wobec polityki tych krajów, prowadzonej w interesie państwowym, jest Hanza bezsilna. Nie może ona przeciwstawić odpowiedniej siły militarnej, która-by skutecznie chroniła jej interesy handlowe. Jako związek stanowy (tylko kupiecki), nie oparty o określone tery-torjum i nie działający w interesie ogółu jego mieszkańców, jest Hanza typowym przeżytkiem średniowiecza. Takie związki stanowe (standische Bundę) nie wytworzyły państw i nie mogła tego uczynić też Ilanza.

Średniowieczne także były metody handlu hanzeatyckiego. Straciwszy wskutek komunikacji bezpośredniej przez Sund korzyści, płynące z jej położenia geograficznego, usiłuje ona utrzymać swe stanowisko, powołując się na swe przywileje i usiłując wprowadzić w swych miastach „Stapelrccht" (prawo składu, zwane także „Stapelzwang", „droit d'etape‘‘), czyli przymus wystawiania na sprzedaż towarów, przewożonych tranzytem w pewnych kierunkach. Instytucja ta stała się przeżytkiem. Prawne monopole nie dały się utrzymać wobec wolnej konkurencji. Niderlandy, oswobodzone od władzy hiszpańskiej, mogły uprawiać swą