Magazyn6v201

758

tern doniosłem wydarzeniu, a mianowicie w piątej dekadzie ubiegłego stulecia, Irlan-dję dotyka klęska głodu, której skutki wpłynęły w sposób fatalny na stan jej zaludnienia: masowa emigracja do Ameryki sprawiła, że podczas kiedy w r. 1841 wyspę irlandzką zamieszkiwało 8 196 597 osób, stopniowe topnienie ludności doprowadziło jej stan w r. 1926 do 4229 124. Opłakane warunki kraju ekonomiczne i polityczne gwałtownie domagały się radykalnych środków naprawy. Przyszły one z jednej strony pod postacią ziemskiej reformy uwłaszczeniowej, zapoczątkowanej w r. 1885, znacznie rozszerzonej w r. 1903 (W ynd-h a m A c t) i zakończonej już pod rządami Wolnego Państwa Irlandzkiego. W wyniku reformy olbrzymie latyfundja, ześrod-kowane w rękach kilkudziesięciu rodów lor-dowskich, uległy parcelacji i przeszły w posiadanie irlandzkich farmerów. W zakresie politycznym liberalne rządy Gladstone’a usiłowały od r. 1886 rozwiązać problem irlandzki przez udzielenie Irlandji samorządu (Home Rule). Osobista tragedja życiowa ówczesnego przywódcy stronnictwa irlandzkiego w brytyjskiej izbie gmin, Parnella, wywołała rozłam w tern stronnictwie (r. 1890), a z tern razem przyszło ostateczne załamanie się prób rozstrzygnięcia anglo-irlandzkiego konfliktu w drodze parlamentarnej. Zarówno w r. 1893 (Gladstone), jak i 1913 (Asąuith) projekt ustawy o samorządzie irlandzkim upada na skutek opozycji izby lordów. Na widowni wypadków ukazuje się żywiołowa postać unjonisty irlandzkiego, Carsona. W obawie, że bill może stać się ustawą wbrew opozycji lordów, organizuje on w Belfaście zbrojne pogotowie przeciwko ewentualnej próbie narzucenia Home Rule’u Ulsterowi, który w ciągu ostatnich stuleci przeobraził się w cytadelę protestantyzmu i ultralojalizmu. Idąc za jego przykładem, zaczynają również zbroić się patrjotyczne organizacje Irlandji południowej („Irlandzcy Ochotnicy"), a pogrążenie kraju w zamęt wojny domowej wydaje się nieuniknione.

4. lrlandja podczas Wielkiej Wojny i zawarcie porozumienia anglo-irlandzkiego. Wybuch Wielkiej Wojny nadaje wypadkom nowy bieg. Krótkotrwały przebłysk entuzjazmu na rzecz Mocarstw Sprzymierzonych, wzniecony przez Redmonda i t. zw. stronnictwo parlamentarne, zaczyna ustępować miejsca wpływom organizacyj, które,

1RLANDJA

hołdując zasadom bądź ewolucyjnym, jak utworzony przez Artura Griffith’a Sinn F e i n, bądź też rewolucyjnym, jak o wiele starsze wiekiem Irlandzkie Bractwo Rewolucyjne, miało to wspólnego, iż sprawę odrodzenia Irlandji uzależniły od wysiłku samego narodu irlandzkiego. Czynniki aktywistyczne biorą górę i powodują wybuch powstania wielkanocnego w r. 1916. Walki na ulicach i w gmachach Dublina trwają około tygodnia i kończą się całkowitem stłumieniem ruchu, aresztowaniem i rozstrzelaniem Toma Claicke’a i kilkunastu innych przywódców oraz uwięzieniem reszty, w tej liczbie Ramona de Va-lery. Wkrótce potem zostaje stracony w więzieniu angielskiem Roger Casement, który usiłował utworzyć w Niemczech brygadę z jeńców wojennych — Irlandczyków dla walki o niepodległość Irlandji.

Jakkolwiek pozbawione poparcia szerszych mas w chwili wybuchu, powstanie Wielkanocne wywarło olbrzymi wpływ na dalsze kształtowanie się opinji publicznej, a kiedy ku końcowi r. 1918 odbyły się powszechne wybory, okazało się, że ze 106 przeznaczonych dla Irlandczyków miejsc w brytyjskiej izbie gmin 73 zostały zdobyte przez Sinn F e i n. Złożone z nowo-obranych posłów ciało ukonstytuowało się jako Zgromadzenie Narodowe i w dniu 21 stycznia 1919 r. proklamowało Republikę Irlandzką. W kraju wybucha wojna podjazdowa pomiędzy policją i oddziałami byłych kombatantów z Wielkiej Wojny (t. zw. ,,Black-and-Tans“) z jednej strony, a ochotnikami irlandzkimi z drugiej. Na czoło tych ostatnich wysuwa się Michael Collins. W Belfaście rozruchy przybierają formę pospolitych mordów nietylko na tle politycz-nem, ale i religijnem.

Ku połowie r. 1921 wyczerpanie nielicznych sił zbrojnych irlandzkich osiągnęło stan krytyczny. Ale i W. Brytanja pragnęła zakończenia konfliktu w możliwie szybkim terminie, a to dla powodów następujących: jej siły również uległy znacznemu nadwątleniu, a dalsze prowadzenie działań wojennych w ówczesnych warunkach socjalnego fermentu było wysoce niepożądane; hasło sa mostanowienia o sobie małych narodów było jeszcze wówczas wyznawane, jako jeden z głównych celów, dla których Mocarstwa Sprzymierzone prowadziły Wielką Wojnę; Liga Narodów z jej programem bezwzględnego potępienia wojny cieszyła się