Magazyn6�801

854

JUGOSŁAWJA

skę, Istrję, skrawek Krainy, kilka wysp i Zarę (Zadar) w Dalmacji, licznie odcinając około io ty9. km¹ z terytorjum rewindykowanego przez J.; drobną zmianę na korzyść J. przyniósł układ odnośnie do Fiume z 27. I. 1924. Dalej, 9. XI. 1921 przy ustalaniu granic Albanji poprawiono je w paru miejscach nieznacznie na korzyść J. Jedyną granicą, jaka pozostała niezmieniona od czasów przedwojennych (oprócz linji Dunaju między Serbją a Rumunją), jest granica między J. a Grecją, wytyczona między tym krajem a Serbją układem z 1. VI. 1913.

2. Walka o konstytucję. Już w czasie akcji niepodległościowej w latach 1915—18 zaznaczyły się różnice zdań między rządem serbskim a Jugoslovenskim Odborem na temat ustroju przyszłego wspólnego państwa. Zarysowały się tendencje: centralistyczna, federalistyczna i parę pośrednich. Naogół rząd serbski był za państwem silnie scentralizowanem, Chorwaci zaś i Słoweńcy myśleli a federacji, w której równo-uprawnionemi składnikami byłyby: Serbją, Chorwacja, Słowenja, Bośnia (z Hercegowiną), Czarnogóra, Wojwodina. Spory w związku tern toczono w r. 1917—18, wciąr- .10 w nie czynniki postronne, a niekiedy myślano i o federacji południowo-słowiańskiej t. j. z udziałem również Bułgarów. Wspomniany wyżej układ na Korfu z 20. VII. 1917 przewidywał państwo raczej jednolite i ta koncepcja zwyciężyła po ogłoszeniu zjednoczenia w r. 1918 (próbę ustalenia programu federacyjnego, podjętą na konferencji w Genewie w listopadzie 1918 r., rząd serbski odrzucił). Pełniący w imieniu chorego króla Piotra I funkcje regenta ks. Aleksander ogłosił nazwę państwa jako Królestwa SHS, mimo że Rada Narodowa zagrzebska pragnęła kwestję ustroju pozostawić do rozstrzygnięcia konstytuancie, najsilniejszą opozycję tworzyła tu kierowana przez S. Radicia Chorwacka Republikańska Partja Chłopska — HRSS. Ogromna większość Serbów była natomiast zwolennikami monarchji. Funkcje ustawodawcze pełniło od 1. III. 1919 Tymczasowe Przedstawicielstwo Narodowe, wyłonione przez ostatnią serbską Skupśtinę i b. Rady Narodowe prowincyj b. monarchji habsburskiej. Przedstawicielstwo to po wielu debatach, które ujawniły głębokie różnice w poglądach między „srbijancami“ t. j. mieszkańcami dawnej Serbji, a „prećanami", jak nazwano Jugosłowian z b. monarchji, rozpisało nai 28. XI. 1920 wybory do konstytuanty. Wybory te przyniosły pewną większość zwolennikom centralizmu. Po burzliwych debatach uchwalono 28. VI. 1921 konstytucję o charakterze silnie centralistycznym. Konstytucja ta została uchwalona 223 głosami na 417 miejsc Skup-śtiny; 35 głosów było przeciw, 109 się ab-sentowało, a 58 mandatów komunistycznych unieważniono. Za konstytucją głosowało 184 Serbów, 10 Chorwatów, 11 Słoweńców i 18 innych; 83 Chorwatów i 2b Słoweńców się absentowało. Wskutek tego Chorwaci aż do r. 1925 nie uznawali tej konstytucji za obowiązującą, a Radić bojkotował ze swem stronnictwem parlament wogóle. Konstytucję tę zniósł 6. 1. 1929 (panujący od 17. VIII. 1921) król Aleksander I, a 3. IX. 1931 oktrojował nową, tym razem już dla Królestwa J-, gdyż tę nazwę Królestwo SHS otrzymało dekretem królewskim z 3. X. 1929.

3. Walki stronnictw, 1921—1928. Życie polityczne w nowem państwie po zjednoczę niu oparło się na organizacjach istniejących od czasów przedwojennych. Wszystkie dawne stronnictwa znalazły się zrazu i w pierw szym parlamencie J.; doszło jednak i do utworzenia w maju 1919 pierwszej •ogólno-państwowej partj i p. n. Demokratów pod przewodnictwem Lj. Davidovicia. Poza tem dawnt stronnictwa zatrzymały naogół swój przedwojenny zasiąg terytorjalny, stając się partjami „plemiennemi“ (w odróżnieniu od nowego politycznego pojęcia narodu jugosłowiańskiego zaczęto nazywać Serbów, Chorwatów i Słoweńców „plemionami" tego narodu). Łącznie do wyborów w 1920 r. stanęły 22 stronnictwa. Rezultaty czterech głosowań z okresu monarchji parlamentarnej podaje tablica na str. 855 (pominięte najmniejsze ugrupowania.

Tablica ta pozwala się zarazem zorjen-tować w przesuwaniu się stosunku sił między poszczególnemi stronnictwami i programami ustrojowemi przez nie reprezentowanemu I tak widzimy, że Słoweńcy, zorganizowani głównie w Partji Ludowej ks. Korośca, naogół nie zmieniali niemal swego stanu posiadania; że wśród Chorwatów H(R)SS (HSS od 1925) Radicia zwolna stawała się niemal wyłącznym repre zentantem narodu, (jakkolwiek w 1927 opadła w ilości głosów); że radykałowie,