Magazyn61701

213

KOLEKTYWIZM

w liście tym nie powiedział; natomiast zaznaczył tylko, że w okresie jej panowania: znikną klasy społeczne, dzięki uspołecznieniu narzędzi produkcji, to ostatnie skutkiem planowości wytworzy olbrzymie bogactwa; społeczeństwo i jednostki dojdą do wysokiego stopnia rozwoju umysłowego i moralnego i podział pracy na umysłową i fizyczną przestanie istnieć. Wówczas państwo zniknie i powstanie komunizm i wszyscy otrzymywać będą za swą pracę to, czego im potrzeba i czego pragną. Engels w jednej ze swych prac mówi: władza nad ludźmi zniknie i pozostanie tylko nad rzeczami. Marks uważał w liście wspomnianym wyżej, że zanim komunizm będzie utwierdzony, podział bogactw w przyszłym ustroju opierać się będzie na ilości wykonanej przez każdego pracy. Ograniczenie takie uważa on za pewien, do czasu konieczny, przeżytek ustroju burżuazyjnego. Napróżno szukalibyśmy u autorów „Manifestu Komunistycznego" rozważań dotyczących trudności, na jakie napotkać może k. i próby odpierania ich. W ostatecznym więc swym ideale Marks i Engels byli właściwie zwolennikami anarchizmu komunistycznego, ale sądzili, że poprzedzić go musi k. Cały jednak ich system skrajnie centralistyczny na okres czasu poprzedzający spodziewany przewrót społeczny i cały ten okres przejściowy, pod względem czasu nieokreślony, robi z nich właściwie kolektywistów na pierwszy okres po przewrocie.

Uczniowie i następcy autorów „Manifestu Komunistycznego" musieli z konieczności wypowiedzieć się wyraźniej od mistrza, a niekiedy nawet inaczej. Co więcej, sam Engels, współautor tego manifestu, pod sam koniec życia zmodyfikował nieco swoje poglądy na dyktaturę. Przez długi czas Kautsky uważany był za intelektualnego przywódcę kierunku marksistowskiego, zwłaszcza po śmierci Engelsa w 1895 r. Otóż pisarz ten stanął wyraźnie na gruncie kolektywizmu państwowego, na którym wytrwał do końca; nie polemizując wprost ze swymi mistrzami, twierdził, że gospodarka socjalistyczna wymaga państwa; co zaś do tego, czy kiedy, gdyby powstał komunizm całkowity, zniknie ono czy nie, to sądził, że i wówczas jakieś normy organizacyjne będą musiały istnieć, gdyż potrzebne będzie kierownictwo produkcją, czy zaś te normy nazwać państwem, czy nie — jest to sprawa terminologji, nie mająca zasadniczego znaczenia; zresztą państwo zmieniało bardzo swe formy i zmieniać je będzie w przyszłości. Kautsky napisał też rozprawę, w której zajmował się zagadnieniem podziału bogactw w przyszłym ustroju społecznym i poruszył ten punkt, który ominął Pecąuer t. j. sprawę wykonywania prac nieprzyjemnych. Jako rozwiązanie wskazał lepsze ich wynagradzanie od innych. Pod względem politycznym stoi on na stanowisku demokracji, to też od samego początku, aż po dziś dzień zwalcza bolszewizm; w demokracji widzi nietylko środek do celu (t. zn. do urzeczywistnienia socjalizmu), lecz i cel sam w sobie, gdyż i przyszły ustrój kolektywistyczny opierać się na niej powinien. Kautsky nieraz zabierał glos w sprawie przyszłego ustroju, który nastąpić ma po przewrocie. Jakkolwiek jest za pełnym kolektywizmem, to jednak przeciwny jest wywłaszczaniu przymusowemu drobnej własności rolnej i drobnego rzemiosła, licząc na to, że w razie przejścia na własność państwa wielkiego i średniego przemysłu, kopalń, środków komunikacji — drobne zakłady rzemieślnicze i drobna własność chłopska, po pewnym czasie wsiąkną za wolą swych posiadaczy w ogólną gospodarkę kolektywistyczną. Cu-now, wybitny teoretyk marksizmu, wypowiedział się ujemnie o poglądzie, że państwo w przyszłości, przy ugruntowaniu się nowego ustroju stanie się zbędne i zniknie. Jaures należał do kolektywistów-decentra-listów. Lassalle różnił się znacznie od Marksa. Kolektywizm jego był jakby rozwinięciem pomysłów Blanc’a. Pragnął on, aby państwo wyznaczyło kredyty dla robotniczych stowarzyszeń wytwórczych, które zczasem siłą rzeczy usunęłyby przedsiębiorstwa prywatne; dużą wagę przywiązywał do akcji politycznej w parlamencie, sądząc że za jej pomocą proletarjat zczasem zdobędzie przewagę nad klasami posiadającemu Współczesny socjalista francuski Renard, biorąc za punkt wyjścia niektóre poglądy Pecquer’a i wprowadzając do nich pewne nowe pomysły, stworzył system własny.

5. Historja teoryi kolektywistycznych po wojnie światowej. Wojna światowa w swych socjalnych konsekwencjach doprowadziła do wzmożenia się stronnictw stojących na gruncie k.; w niektórych państwach doszły one na czas pewien do posiadania całkowitej władzy, w innych dzieliły ją ze stronnictwami radykalnemi. Wówczas okazało