Magazyn66501

261

KOMUNIKACJA

wojny. Staje się on też środkiem pomocniczym dla wszystkich rodzajów k., o której trudnoby myśleć dziś bez telegrafu i telefonu. Nie wszystkie środki komunikacyjne nadają się dla każdego rodzaju k. Użycie danego środka winno zależeć od przydatności dla postulatów k. (taniość, szybkość, pewność) i od możności pokonania przyrody.

K. morska jest tania, bezpieczna, naogół punktualna i dość szybka, ale zależna jest od przyrody. Współzawodniczyć z nią może tylko k. kolejowa, o ile chodzi

0    specjalną szybkość. K. kolejowa jest dość tania, szybka, punktualna i pewna. Ma to znaczenie szczególne dla przewozu osób, poczty oraz drogich i ulegających zepsuciu towarów. Ustępuje natomiast k. przybrzeżnej oraz wodnej śródlądowej, o ile chodzi o masowy przewóz tanich towarów; posiada zaś nad nią przewagę wobec możliwości wykorzystania linij kolejowych, biegnących w rozmaitym kierunku. Wodne drogi śródlądowe są silnie uzależnione od natury (wielka woda, posucha, mróz), przeciwnie ma się rzecz z koleją, która posiada nadto tę techniczną przewagę, iż posługuje się niewielkiemi w stosunku do statków morskich ruchomemi wagonami, któremi może operować nietylko w lokalnej, ale

1    w dalekobieżnej k. Kolej jest dziś bezsprzecznie najdoskonalszym środkiem k.

Racjonalna polityka komunikacyjna winna dążyć do usunięcia szkodliwego współzawodnictwa poszczególnych środków komunikacyjnych, jakkolwiek pewna rywalizacja może być dobra, gdyż pobudza ona do intensywnego działania. Rozmaite środki komunikacyjne powinny być zespolone do współpracy i wzajemnego uzupełnienia. Da się to uskutecznić wtedy, gdy zdoła się zbudować jednolity system komunikacyjny i każdemu celowi komunikacyjnemu przydzieli się najodpowiedniejszy środek komunikacyjny.

II. Rozwój środków komunikacyjnych.

Przelomowem stuleciem, zapoczątkowują-cem nowoczesne gospodarstwo społeczne, był czas od r. 1450—1550. W okresie tym na stąpiło odkrycie drogi morskiej do Wschód nich Indyj i odkrycie Ameryki oraz zapoczątkowany został przewrót w środkach komunikacyjnych, który osiągnął swój szczytowy punkt w wieku XIX. Wiek XIX poprzedził więc okres przygotowawczy od r. 1500 do 1800. Zmiany w środkach komunikacyjnych, jakie przyniósł nam ten okres w porównaniu z wiekami średniemi, łączą się z jednej strony z odrodzeniem starożytnej kultury, a z drugiej strony z samodzielnym rozwojem środków komunikacyjnych przekraczających bardzo znacznie to, do czego doszła klasyczna starożytność.

Odrodzenie kultury antycznej w dziedzinie k. przejawia się w rozwoju dróg lądowych i organizacji poczty (k. lądowa). Zdobycze antycznej kultury na polu budowy dróg pozostają prawie niedoścignione aż do początku XIX wieku. W innym punkcie, aniżeli w zakresie budowy dróg, Europa zachodnia osiągnęła do roku 1800 stan rzymskiego rozwoju, a nawet prześcignęła go. Nastąpiło to w dziedzinie organizacji służby pocztowej. W państwie rzymskiem służba pocztowa była wykonywana przy pomocy stacyj pocztowych, zaopatrzonych w odpowiedni materjał dla zmiany koni. Poczta ta jednak nie służyła do użytku każdej prywatnej osoby, była ona urządzeniem dla urzędników państwowych.

Mniej więcej od r. 1500 powstaje na nowo państwowa poczta we Francji i w Niemczech. Rozwój jej wywołały podobnie, jak w państwie rzymskiem, potrzeby rządowe. Państwo zastrzega wyłącznie sobie prawo do zakładania poczt (,,Posten“), t. j. zakładów dla przewozu osób i rzeczy ze zmienia-jącemi się po drodze środkami przewozo-wemi oraz prawo do przewozu przesyłek. Całość wypływających stąd praw nazywa się regalem pocztowym. Władcy wielkich krajów potrzebowali poczty dla celów rządowych, natomiast poczty książęce lub przedsiębiorstwa pocztowe, zaopatrzone w przywileje prywatne, (jak rodzina Taxis w Niemczech), przyjmują za opłatą listy prywatne do przewozu. W ciągu XVII wieku poczta regularnie przyjmuje do przewozu także osoby, a w Niemczech również pakunki z rzeczami.

Jeżeli rozwój k. lądowej do 1800 r. wynika na polu budowy gościńców i organizacji poczty ze zdobyczy antycznej kultury, to w dziedzinie żeglugi morskiej wieki nowożytne znacznie przekroczyły zdobycze starożytności. Postępy matematyki, astrono-mji i kartografji umożliwiają odbywanie wielkich podróży morskich i zachęcają do budowy wielkich okrętów. Za ważny historyczny postęp należy uważać to, że europejska żegluga aż do końca wieków średnich,