Magazyn60301

399

KOSZTY PRODUKCJI

nego dobra, które to zagadnienie jest równie aktualne dla produkcji rolnej i przemysłowej. Nie dostrzegli oni, że obserwowane przez nich zjawiska w produkcji rolnej są tylko poszczególnym wypadkiem zagadnień o dużo szerszym zakresie. I ten błąd był wynikiem operowania całościami, a nie przyrostami.

Szkoła użyteczności krańcowej przez zwrócenie uwagi na konieczność badania zjawisk krańcowych, to znaczy reakcji, jaką wywołują dodatkowe przyrosty w zależności od rozmiarów już rozporządzanego zapasu, otworzyła nowe możliwości przed teorją kosztów produkcji. Austrjacka gałąź szkoły użyteczności krańcowej zbyt jednak wielką wagą przypisywała samemu badaniu użyteczności krańcowej i zbyt jednostronnie zajęła się tern zagadnieniem, dzięki czemu pozostawiła w cieniu zagadnienia produkcji wogóle, a zagadnienia kosztów produkcji w szczególności. Jest to zrozumiałe o tyle, że właściwie poza analogją terminologiczną między użytecznością krańcową a kosztem krańcowym, pojęciowo nie ma nic wspólnego. Nie należy jednak sądzić, żeby poza zapożyczeniem terminów, teoi ,a kosztów produkcji nic więcej nie wyniosła z teorji użyteczności krańcowej. Przeciwnie, teorja kosztów produkcji przejęła od teorji użyteczności krańcowej cały sposób rozumowania kategorjami przyrostów. Jakkolwiek więc szkoła użyteczności krańcowej niewiele wniosła bezpośrednio do teorji kosztów produkcji, ona jednak dopiero otworzyła jej dalsze możliwości rozwoju.

Lozańska matematyczna szkoła równowagi zkolei wyposażyła analizę w precyzyjny instrument badania, jakim jest matematyka. Twórcy i główni przedstawiciele tego kierunku jednak, jak Walras czy Pa-reto, skierowali swą uwagę wyłącznie ku badaniu problemów ogólnej równowagi gospodarczej. O tyle więc też tylko zagadnienie kosztów produkcji znaleźć mogło miejsce w ich rozważaniach. Założenie ogólnej równowagi nie pozwalało na pełne rozwinięcie nauki o kosztach produkcji, co możli-wem było tylko na podstawie założenia równowagi cząstkowej.

Metodę badania zjawisk ekonomicznych na podstawie założenia równowag cząstkowych specjalnie rozwinął i szeroko stosował Alfred Marshall. Zarówno wprowadzeniem tej metody do badań ekonomicznych, jak i swemi bezpośredniemi pracami nad zagadnieniem kosztów produkcji położył Marshall podwaliny pod dalszą rozbudowę tego działu teorji ekonomji, podjętą następnie przez jego uczniów, wśród których na pierwszem miejscu wymienić należy Joan Robinson.

Tak więc głównem źródłem nauki o kosztach produkcji była ogólna teorja ekonomji. Nauka o kosztach produkcji wyrosła z niej jako jej konieczne uzupełnienie. Dru-giem jej źródłem stała się rozwinięta w ostatnich kilkunastu latach w Niemczech tak zwana „Betriebswirtschaftslehre", to jest nauka o przedsiębiorstwie, stojąca na pograniczu ekonomji i techniki oraz administracji przedsiębiorstw. Jej twórcą i głównym przedstawicielem jest niemiecki ekonomista Eugen Schmallenbach. Jak to się więc często w dziejach nauki zdarza, pewien jej dział rozwija się z jednej strony jako logiczna konsekwencja dotychczasowych rozważań teoretycznych o charakterze ogólniejszym, z drugiej zaś strony powstają w tym samym kierunku zainteresowania na podstawie czysto praktycznych obserwacyj pewnych faktów. Historja teorji kosztów produkcji jest bardzo wyraźną ilustracją tego zjawiska.

2. Zagadnienia teorji kosztów produkcji.

W zakresie teorji kosztów produkcji interesuje nas przedewszystkiem związek ilości pewnego dobra, produkowanej w danetn przedsiębiorstwie z kosztami ponoszonemi przez to przedsiębiorstwo dla jej wyprodukowania, czyli interesuje nas pytanie: jak zmieniają się koszty produkcji w miarę zmian jej rozmiarów. Dalej interesuje nas związek między ceną danego dobra i jego kosztem produkcji, a tern samem ilością produkowaną, czyli pytanie: jaki wpływ mają zmiany ceny na rozmiary produkcji. Z po-wyższem ściśle łączy się pytanie: jaki stosunek ceny do kosztu produkcji zapewnia przedsiębiorstwu maximum zysku, t. zn., uwzględniając związek między kosztem i ilością produkowaną, kiedy przedsiębiorstwo nie ma powodów do zmiany swych rozmiarów produkcji. Wyrażając to samo innemi słowami, jakie warunki determinują równowagę przedsiębiorstwa. I wreszcie, posuwając się jeszcze o krok dalej, nasuwa się pytanie, jakie z powyższych związków wysnuć możemy wnioski co do warunków