Magazyn60401

400

KOSZTY PRODUKCJI

determinujących równowagę całej danej gałęzi produkcji. Rozpatrzmy te pytania po kolei.

Przedewszystkiem należy bliżej sprecyzować pojęcia, które kryją się pod tym ogólnikowym terminem koszty produkcji. Zacznijmy od pojęć najszerszych. Po pierwsze możemy badać ogół nakładów (wyobraźmy je sobie najlepiej w formie wydatków pieniężnych), jakie musi ponieść przedsiębiorca dla wyprodukowania określonej ilości danego dobra. Ten ogół nakładów (wydatków pieniężnych) nazwijmy sumą kosztów. Suma kosztów składa się z dwóch zasadniczych części, a mianowicie z części stałej, która pozostaje niezmienna, niezależna od rozmiarów produkcji i która występuje nawet wówczas, gdy produkcja równa się zeru (np. wydatki na amortyzację budynku fabrycznego, na płace zasadniczego personelu i t. p.) oraz z części zmiennej, zależnej od rozmiarów produkcji (np. wydatki na surowiec, na płace dodatkowo zaangażowanych pracowników i t. p.). Zmienna część sumy kosztów wzrasta, gdy rośnie produkcja i maleje, gdy produkcja się kurczy. Te jej zmiany mogą być mniej niż proporcjonalne, proporcjonalne, lub więcej niż proporcjonalne do zmian ilości produkowanej. Najczęstszym jest następujący wypadek zmian sumy kosztów w miarę wzrostu rozmiarów produkcji: gdy produkcja równa się zeru, suma kosztów wynosi już wówczas pewną kwotę, równą części stałej sumy kosztów; gdy produkcja się rozpoczyna, suma kosztów wzrasta ponad wysokość części stałej, lecz wzrost ten jest mniej niż proporcjonalny w stosunku do wzrostu ilości produkowanej ; w miarę dalszego wzrostu produkcji suma kosztów poczyna wzrastać coraz szybciej i wzrost ten staje się więcej niż proporcjonalny w stosunku do wzrostu rozmiarów produkcji.

Oprócz zmian sumy kosztów w miarę zmian rozmiarów produkcji, interesują nas również zmiany, jakie w miarę zmian w rozmiarach produkcji zachodzą w koszcie wyprodukowania jednej jednostki danego dobra. Ten koszt jednostkowy możemy obliczać jako koszt przeciętny, jaki wypada na każdą jednostkę wyprodukowanego dobra, przy danych rozmiarach produkcji. Jest to t. zw. koszt średni. Równa się on sumie kosztów, podzielonej przez ilość wyprodukowaną. Jego zmiany w stosunku do zmian ilości produkowanej są więc ścisłe uzależnione od zmian sumy kosztów. Jeżeli mielibyśmy do czynienia wyłącznie z niezmienną sumą kosztów, koszt średni malałby stale w miarę wzrostu produkcji. Gdybyśmy mieli do czynienia wyłącznie ze zmienną sumą kosztów, rosnącą mniej niż proporcjonalnie, koszt średni spadałby stale, lecz tempo tego spadku byłoby dużo powolniejsze niż w poprzednim wypadku. W wypadku, gdy mamy do czynienia wyłącznie ze zmienną sumą kosztów rosnącą proporcjonalnie, otrzymamy koszt średni stały, niezależnie od rozmiarów produkcji. I wreszcie, gdy mamy do czynienia wyłącznie ze zmienną sumą kosztów, rosnącą więcej niż proporcjonalnie, koszt średni jest wówczas stale rosnący w stosunku do ilości produkowanej. Wynika z tego, że dla opisanego poprzednio najczęstszego wypadku zmian sumy kosztów, otrzymamy następującą kolejność zmian kosztu średniego, w miarę wzrostu ilości produkowanej: dla produkcji równej zero — koszt średni jest wielkością nieoznaczoną, gdyż suma kosztów równa się wówczas swej części stałej ; dla wielkości produkcji równej jednej jednostce, koszt średni równa się całej sumie kosztów (części stałej plus koszty poniesione dla wyprodukowania tej jednej jednostki); przy dalszym wzroście produkcji koszt średni maleje; coraz dalej postępujący wzrost produkcji wywołać jednak musi jego stopniowy wzrost, który w miarę dalszego jeszcze wzrostu produkcji staje się coraz szybszy. Wynika z tego, że dla pewnych rozmiarów produkcji mamy do czynienia z kosztem średnim najniższym.

Każde kolejne zwiększenie produkcji, choćby tylko o jedną jednostkę, pociąga za sobą kolejne zwiększenie sumy kosztów. Poza badaniem średniego kosztu produkcji na jednostkę dla kolejnych rozmiarów produkcji, bardzo w^rażne jest pytanie, ile kosztowałoby wyprodukowanie jeszcze jednej dodatkowej jednostki danego dobra ponad ilość dotychczas produkowaną w danem przedsiębiorstwie. Odpowiedź na to pytanie polega więc na badaniu stosunku przyrostu kosztów do przyrostu produkcji, w przeciwieństwie do poprzednio rozpatrywanych wypadków, w których wystarczały zupełnie pojęcia całości kosztów i całości produkcji danego przedsiębiorstwa. Przyrost sumy kosztów, wywołany zwiększeniem ilości produkowanej o jedną jednostkę, nazywamy kosztem krańcowym.