Magazyn66101

557

LITWA

pacji rosyjskiej tak, że niektóre połacie kraju są odlegle o 30—50 km od linji kolejowych. Drogi bite naogół słabo utrzymane i niewystarczające. Na uwagę zasługuje ruch tranzytowy, tak kolejowy, jak i lotniczy, kierujący się z Prus Wschodnich przez teren państwa litewskiego w kierunku północnym i wschodnim.

Literatura: Gortuchotcaki: Granica polsko-litewska. Warszawa 1928.—Tenie: Państwa wschodnio-bałtyckie. Warszawa 1933.— Morłensen: Litaucn. Hamburg 1926. — WieUwr&kis Litwa etnograficzna. Wilno 1928.

St. Gorzuchowski.

U. Historja i sprawy polityczne.

1. Zarys najdawniejszych dziejów Litwy.

Litwini należą do grupy ludów bałtyckich. Są językowo (a zapewne i rasowo) bliskimi krewnymi Słowian. Zapewne pomiędzy VI a VIII stuleciem naszej ery przybyli z dorzecza Berezyny do dzisiejszych swych osiedli, posuwając się wzdłuż biegu Niemna. Lingwiści są zgodni, że grupa języków bałtyckich (łotewski i litewski) stoi najbliżej grupy słowiańskiej. Podobieństwa te dotyczą zarówno głosowni, jak odmiany i słownictwa. Pochodzenie ludów bałtyckich nie jest dotychczas ostatecznie wyjaśnione. W wieku XII L. przechodziła okres życia plemiennego. Szczep litewski dzielił się na dwie organizacje plemienne: Auksztotę, czyli L. Wyższą i Żmudź, czyli L. Niższą. Ustrój ich wewnętrzny był gminowładczy, oparty o instytucję wiecu. Od połowy XIII wieku rozpoczyna się tworzenie monarchji szczepowej (Mendog), zakończony w wieku XIV przez Gedymina.

Najazdy łupieżcze Litwinów na bogate ziemie ruskie (Nowogród, Połock), prowadzone od końca XII stulecia, zamieniają się w połowie XIII na wojny zaborcze. One to dały powód do powyższych zmian ustrojowych, zapewniając najsprawniejszą organizację militarną szczepowi. W połowie XIII w. przybywa konieczność wojen obronnych od Krzyżaków i Kawalerów Mieczowych. Ostatnia okoliczność przyspiesza kształtowanie monarchji i staje się powodem zbliżenia a następnie unji z Polską w końcu w. XIV.

Chrzest Litwy i zabór przez nią Rusi zdecydowały o rozszczepieniu jednoty kulturalnej L. plemiennej. Warstwy dziejo-twórcze na ziemiach L. rdzennej ulegają częściowej rutenizacji, następnie latynizacji ięzykowej, wreszcie polonizacji kulturalnej. Lud pozostaje sobą i doprowadza do

syntezy, po kilku stuleciach, pierwiastki kul tury starolitewskiej i chrystjanizm. Z niego też wychodzi odrodzenie narodowe w XIX wieku.

2. Odrodzenie narodowe Litwinów. W połowie XIX wieku naród litewski przedstawiał jednolitą masę wieśniaczą, pozbawioną nadbudowy warstw rodzimej inteligencji. Kultura litewska miała charakter ludowej, o rysach wybitnej i utrwalonej indywidualności. Język, zwyczaje i obyczaje, pieśni i obrzędy, podania i wierzenia, stroje i zdobnictwo — stanowiły jej wyraz zewnętrzny. Poczucie odrębności wobec innych grup narodowych w otoczeniu, często jeszcze bezimienne, ale wyraziste — stanowiło tło wewnętrzne tego zjawiska.

Walnym czynnikiem, wyzwalającym proces odrodzenia narodowego, stało się uwłaszczenie włościan w 1861 roku. Swoboda osobista i oparcie ekonomiczne w otrzymanej własności umożliwiły rozpoczęcie różniczkowania społecznego i zawodowego. Wytwarzające się kadry inteligencji w pierw-szem pokoleniu zapragnęły dźwignąć swoj-skość rodzimą wsi litewskiej i wytworzyć z niej ognisko współczesnej kultury narodowej w znaczeniu ogólno-europejskiem.

Udoskonalano język litewski, dostosowany podówczas do skromnych potrzeb prymitywu życia wiejskiego. Sięgnięto do jego bogatych źródeł archaicznych, pochodnych bliskich sanskrytu. Studjowano folklor w całej rozciągłości. Zwrócono się do dziejów narodu. Czerpano dumę i otuchę z hi-storji L. okresu plemiennego, pogańskiego, który zaznaczył się ekspansją państwa w XIII i XIV stuleciu, dającą io-krotny przyrost terytorjalny W. Ks. Litewskiego i rozpostarcie się jego na całem międzymorzu bałtycko-pontyjskiem. Zaczęto pracę nad rozwojem piśmiennictwa. Od 1869 do 1904 r. zakaz rosyjskiej administracji zabraniał druków litewskich czcionkami ła-cińskiemi, a zezwalał na nie alfabetem rosyjskim (grażdanką). Wobec tego pierwsze czasopisma litewskie (od 1883 r.) wydawano na Litwie Pruskiej i przenoszono kontrabandą na Wileńszczyznę i Kowieńszczyznę. Po r. 1905 gdy zakaz ten upadł, a wytworzyły się już liczniejsze zastępy młodej inteligencji litewskiej, twórczość literacka, publicystyczna, artystyczna — rozwija się chyżo. Kwitnie spółdzielczość litewska. Zakładane są towarzystwa oświatowe i wydaw nicze.