Magazyn63701

833

MACEDONJA I MACEDOŃSKA KWESTJA

ność chrześcijańską, oddziały zbrojne rewolucjonistów zbratały się z wojskiem, ale niebawem okazało się, że obietnice nowego rządu są nieszczere i wszystko znów wróciło do dawnego stanu. Przez cały czas walk w M. za czasów tureckich przewagę mieli Bułgarzy, dobrze zorganizowani w istniejącej od 1893 W. M. O. R. O. — Watreszna [wewnętrzna] Makedono-Odrinska [adrja-nopolska] Rewolucionna Organizacja. Jednakowoż wśród Macedończyków orjentacji bułgarskiej istniał rozdział na dwa obozy: część dążyła do M. autonomicznej w ramach Turcji, lub całkiem samodzielnej, druga zaś pragnęła złączenia M. z Bułgarją; ten obóz był popierany przez rząd sofijski.

3. Wojny bałkańskie i wojna światowa. Podczas obrad poprzedzających zawarcie sojuszu bałkańskiego z 1912 r. strona bułgarska wysunęła tezę o M. autonomicznej. Strona serbska, przyjmując to w zasadzie, zażądała jednak sprecyzowania, co nastąpi w razie, gdyby ten projekt nie dał się uskutecznić. Traktat serbsko-bułgarski z 13. III. 1912 przewidział więc w takim wypadku podział M. między oba państwa: */» z miastami We-les, Bitolj i Ochrid miały się dostać Bulga-rji, pozostałą zaś */*, z miastami Kumanowo i Skopłje, uznano za strefę sporną, poddaną arbitrażowi Rosji — kontrahenci mieli się tej decyzji podporządkować. Ale Serbja, nie otrzymawszy dostępu do Adrjatyku, zażądała od Bułgarji rewizji układu co do podziału zdobyczy na Turcji. Gdy Bulgarja odmówiła i, co więcej, zaatakowała dotychczasowych sojuszników, Serbów i Greków, ci, po zwycięstwie, w pokoju bukareszteńskim (10. VIII. 1913) podzielili M. między siebie, Bułgarji zostawiając tylko około 9 tys. km^! (Petricz i Strumicę). Na nowo-objętych obszarach Grecy i Serbowie usunęli szkolnictwo i organizację kościelną bułgarską, przyczem w M. serbskiej przystąpiono do nadania krajowi charakteru w pełni serbskiego. Patrjoci bułgarscy z M- serbskiej i greckiej częściowo emigrowali do Bułgarji, podniecając tam ideę rewanżu i organizując stamtąd zbrojny opór ludności przeciw nowym władzom. Ńa mocy układów z Niemcami z 6. IX. 1915 Bulgarja miała zapewniony zwrot M. serbskiej, którą też zajęła z końcem 1915, przywracając tam szkolnictwo i cerkwie bułgarskie i zatrzymując kraj ten aż do swej klęski w 1918. Po traktacie w Neuilly, 27. XI. 1919, Jugosławja zajęła jeszcze okrąg stru-micki z dotychczasowej M. bułgarskiej. Zarówno w tym okręgu, jak w odebranej części M. z 1913 r., ponownie zlikwidowano wszelkie organizacje bułgarskie.

4. Okres 1919—1934. W okresie tym wystąpiła ożywiona akcja rewolucyjna patrjo-tów macedońskich, zgrupowanych w nowej tajnej organizacji W. 1.1. R. O. (Wewnętrzna Macedońska Rewolucyjna Organizacja), mającej siedzibę w M. bułgarskiej i organizującej stamtąd akcję terorystyczną w M. jugosłowiańskiej i częściowo greckiej. Władze jugosłowiańskie odpowiadały wzmożonym naciskiem i czujnością, organizując samoobronę ludności miejscowej, a bezwzględnie ścigając wypadki udzielania poparcia przybywającym z Bułgarji oddziałom. M. jugosłowiańska w tym okresie jest bezustannie w stanie napól wojennym, granica cała zamknięta zasiekami, a żandar merja i wojsko staczają utarczki z rewolucjonistami W. M. R. O. Chwilowo następuje uspokojenie w latach 1920—1923, gdy za rządów Stambolijskiego w Bułgarji swoboda działań organizacyj macedońskich jest silnie ograniczona, ale też właśnie W. M. R. O. przyczynia się znacznie do obalenia Stambolijskiego i aż do 1931 ma znów dawną swobodę działania, co wywołuje liczne protesty ze strony Jugoslawji; niektóre zagadnienia ruchu granicznego zostają między obu państwami uregulowane w umowach z 1929—1930, co utrudnia rewolucjonistom przechodzenie granicy. Wewnętrzne spory w łonie W. M- R. O., toczone na terenie Bułgarji, kończące się zwykle krwawemi porachunkami, silnie poderwały sympatję społeczeństwa bułgarskiego do Macedończyków. Rząd bułgarski w okresie 1923—1931 próbuje kilkakrotnie uzyskać od Jugosławji uznanie istnienia ludności bułgarskiej w M., wytaczając sprawę na forum genewskie i domagając się zastosowania w M. zobowiązań mniejszościowych, ale Jugosławja stale odpowiada, że w M. niema wogóle Bułgarów. Po r. 1931 akcja macedońska upada zwolna, siły W. M. R. O. wyczerpane w walkach wewnętrznych słabną, a dalsze krwawe obrachunki terorystów między sobą stają się jedną z przyczyn zamachu stanu w Bułgarji z 19. V. 1934. Przywódcy tego zamachu postanowili zlikwidować akcję W. M. R. O. jako szkodliwą dla interesów i prestiżu Bułgarji.

5. Faza ostatnia. Po likwidacji W. M. R. O. w Bułgarji członkowie tej organizacji