Magazyn65501

341

PODZIAŁ WŁADZ

nością władzy. Znacznie bardziej zasadnicze zarzuty wysuwa się przeciwko podziałowi władz ze stanowiska politycznego. W St. Zjednoczonych Ameryki ataki uczonych kierują się przedewszystkiem przeciwko zasadzie hamulców i równowagi. Uczeni ci wskazują, powołując się na doświadczenie ustrojowe Stanów, iż zbyt daleko posunięte zastosowanie tej zasady w konstytucjach Związku i poszczególnych stanów prowadzi do rozbicia jedności rządu i poważnych utrudnień w funkcjonowaniu ustroju. Praktyczny zmysł Amerykanów przezwyciężył jednak te trudności. Przy pozostawieniu niezmienionych przepisów konstytucji rozwój, w praktyce, ustroju amerykańskiego doprowadził do stworzenia systemu prezy-dencjalnego, który zapewnia jedność i sprawność rządowi, pozostawiając tyle z podziału władz, ile potrzeba dla zabezpieczenia wolności jednostek. W Europie zarzuca się podziałowi władz, iż doprowadził do często w skutkach zgubnego przerostu władzy parlamentu z uszczerbkiem dla jednolitości, siły i sprawności rządu, i co za tern idzie, do osłabienia autorytetu władzy wogóle. Jedną z bezpośrednich przyczyn zachwiania równowagi między organem prawodawczym i wykonawczym było wspomniane wyżej zaniedbanie przez konstytucje europejskie zasady hamulców i równowagi. Reakcją przeciw temu stanowi rzeczy są te współczesne formy ustrojowe, które zrywają z równością naczelnych organów państwowych, ograniczają zasięg władzy parlamentu, wysuwają na plan pierwszy organ rządowy, wyposażony obok kompetencyj wykonawczych także w mniej lub więcej daleko idące kompetencje prawodawcze, a nawet sądownicze. Trójpodział władz nie zdał egzaminu życiowego. Ale odpowiedzialność za to niepowodzenie nie spoczywa na Mon-tesąuieu. Podział władz w ujęciu tak Mon-tesąuieu jak jego poprzedników nie jest wyczerpującym planem idealnego rządu, ale tylko i wyłącznie systemem gwarancyj wolnościowych. Wynika stąd, że podział władz ma przedewszystkiem charakter negatywny, co niewątpliwie sprzyja zabezpieczeniu wolności, ale utrudnia pozytywną działalność rządu. Zdawał sobie zresztą z tego znakomicie sprawę sam Montesquieu. „Te trzy siły — pisał o władzy prawodawczej, wykonawczej i sądowej — powinnyby wydawać spokój lub bezczynność". Na zarzut ten znajduje wprawdzie natychmiast odpowiedź, której słuszności nie potwierdził jednak dalszy rozwój wypadków: „że jednak wskutek koniecznego biegu rzeczy trzeba im iść naprzód, będą zmuszone iść zgodnie". Tymczasem twórcy konstytucyj skłonni byli upatrywać w podziale władz nietylko system gwarancyj, ale przedewszystkiem plan rządu. Stanowiło to zasadniczy błąd. System gwarancyj może bowiem uzupełniać pozytywno-konstruktywny schemat rządu, nie może jednak go zastąpić. Podział władz nie ma kwa-lifikacyj ani, jak się zdaje, pretensyj do tego, aby być doskonałym schematem sprawnego rządu. Podział ten uwzględnia bowiem tylko formy realizacji, w jakich przejawia się działalność państwa, pomija natomiast element inicjatywy i koordynacji w działaniach organów państwa. Organ i funkcja inicjująca i koordynująca są niezbędne w każdym ustroju dla zapewnienia jednolitości i sprawności działania rządu. Organy takie wytworzyły się drogą rozwoju faktycznego w każdem niemal państwie. W Anglji takim organem jest premjer, w Stanach Zjednoczonych prezydent. W innych ustrojach ośrodki inicjatywy i jednoczenia mniej są eksponowane, ale niemniej rzeczywiste. Konieczność wprowadzenia do schematu ustrojowego organu i funkcji inicjującej i jednoczącej, lub, innemi słowy, konieczność zastąpienia mechanicznej równowagi władz celową ich współpracą wywołały potrzebę przeprowadzenia mniej lub więcej poważnych modyfikacyj w podziale władz, przekazanym nam przez Montesquieu. Jeżeli jednak za istotę teorji Montesquieu — zgodnie z jego intencją — uznamy zabezpieczenie wolności oraz konieczny w tym celu podział funkcyj państwowych na ograniczone cząstki i powierzenie ich różnym organom, wówczas zgodzić się musimy, że zasada, na której opiera się teorja podziału władz, nie przestała być aktualna. Nie znajdziemy dzisiaj państwa, pragnącego gwarantować jednostkom ich wolności, które nie przeprowadziłoby rozdziału organów i funkcyj państwowych.

4. Podział władz a konstytucje polskie. Konstytucja 3-go Maja była pierwszą konstytucją europejską, która oparła się o zasadę podziału władz. Tę samą zasadę przyjęła konstytucja Polski odrodzonej z 17. III. 1921. Podział władz potraktowali jednak twórcy konstytucji marcowej jednostronnie, za-