page0067

59

Sądownictwo duchowne

chowne w trzeciej instancyi rozpatrywane były przez nuncyjusza papieskiego czyli Nuncyjaturę. Dziesięcina i sądownictwo były i w następnej epoce powodem ciągłych sporów między duchownym i świeckim stanem. Kompozycyja czyli ugoda w tej mierze naznaczana prawami sejmowemi roku 1573, 1576, 1578, 1581, 1587, 1588, 1607, 1609, 1618, 1631, 1633, 1635, 1761, była zawsze nadaremną, a kłótnie nigdy uśpionemi nie zostały. Za Władysława IV, Jerzy Ossoliński wyjednał od papieża Ufbana VIII bullę, a w skutku jej stanęło r. 1635 prawo: iż z królewszczyzn ma być zawsze wolna dziesięcina wytyczna, z dóbr zaś szlacheckich biskup ugody z plebanami zawarte utwierdzi w swej dyjecezyi, a gdyby się pleban godzić nie chciał, wtedy biskup na żądanie każdego szlachcica, z dwoma szlachtą kanonikami kapituły swej, dziesięcinę na pieniądze ułoży. Forum o płacenie jej wyznaczone w grodach, bez apellacyi, inne zaś spory o nią w ziemstwach, z apellacyją na trybunały. Mał-draty i meszne czyli dziesięcinę u ziarnie, tam gdzie w snopie ją dawano, jeżeli nie było na nią dowodów zapisowych. Roku 1678 nakazano na nowo toż prawo wykonywać, lloku 1768 karę tysiąc grzywien postanowiono na wyzywających do sądu duchownego, przeznaczając znowu forum o dziesięciny w ziemstwach i trj banałach. Roku 1775 nakazano jeszcze raz wykonanie prawa z r. 1635. Nie ustawały także spory o sądownictwo, które duchowni, nietylko w sprawach duchownych, do religii ściągających się lub naciągnio-nych, lecz nawet i oczewlscie świeckich, nieodstępnie chcieli wykonywać nad świeckieiui. Jak świadczy Górnicki „ustał sąd biskupi roku 1552 o poczciwości w^rzglodem wiary,” a to z wyroku Zygmunta Augusta. Roku 1563 i 1565 zakazano także starostom exekucyi wyroków duchownych, klątwę stanowiących. i wwięzywania się w imiona tych szlachty, którzyby przez rok i niedziel sześć onej z siebie nie znieśli. Trwające ztąd spory odkładano także do owej kompozycyi, która nigdy nie nastąpiła. Roku 1635 i 1768 postanowiono jeszcze, co dowodzi ciągłych sporów, aby duchow-ni zapozwani z dóbr swych, odpowiadali w ziemstwle lub grodzie, nie zasłaniając się żadnemi przywilejami. Bulla Urbana VIII, wyjednana przez Ossolińskiego, pozwalała, aby sprawy kryminalne duchownych z świeckiemi kończyły się w królestwie, mając być rozeznawane przez biskupów lub ich namiestników w pierwszej instancyi. przez arcybiskupa gnieźnieńskiego w drugiej, a przez nuncyjusza w trzeciej Komissyje miały być poruczane tylko biskupom krajowym. Stwierdzono to prawem roku 1635. Sądownictwo duchowne akatolickie dyssydentów i Greków nieunitów w sporach mieszanych, zostało postanowione roku 1768 w następujący sposób. Sąd, złożony z osób przez połowę katolickiej religii, przez połowę dyssydenckiej lub nieunickiej (jud/chhn mixtum), miał rozpoznawać wszelkie spory, z wiarą lub ze sprawami kościelnemi związek mające, w grodzie lub ziemstwie wprzód odsądzone, a przez odwołanie lub odesłanie do niego przychodzące, jako to: sprawy miedzy katolikami i dyssydentami o zniewagę religii, zabójstwo, lub gwałty księży, gwałty kościoła, pokrzywdzenia funduszów, szkół, szpitali, cmentarzy, domów duchownych, przywłaszczenie juryzdykcyj, mianowania do duchowieństwa dziesięciny i zgoła sprawy z re-ligiją lub obrzędami związek mające, a spokojność dyssydentów naruszające. Dozwmlono temuż sądowi sprawy takowe od r. 1717 albo nieułatwtone, albo z ciążeniem rozsądzone, na nowo rozstrzygać i sądzić. Sprawy graniczne dóbr kościelnych i funduszów' miały przychodzić prosto do tego sądu. Lubo to samo potwierdzono r. 1773, wszelako r. 1775 zniesiono judiemm mixtum i postanowiono traktatem nowym: iż assessoryje koronna i litewska rozsądzać