page0069

TREŚĆ PAMIĘTNIKÓW. 67

Nareszcie uwagi o ćwiczeniach gimnastycznych (III. 12), o gniewie, apetycie, trudach i podróżach (III. 13), o dobrćj kuchni i wstrzemięźliwości (III. 14) kończą te księgę, dosłownie wypchaną głębo-kiemi myślami. Na pierwsze spojrzenie różne te dyskusye nie mają ze sobą nic wspólnego; po bliższćj jednak rozwadze znajdziemy, że między sobą 1 z pierwszą połowa księgi ściśle są powiązane. Cała księga poświęcona cnotom społecznym; po wyłożeniu politycznych, pozostawały liczne zajęcia prywatne, mające interes publiczny, bo potrzebne do utrzymania społeczeństwa. Obywatel ateński , obok urzędów publicznych i służby wojskowej, miał swoje specyalność, z którćj żył; był rolnikiem, kupcem, przemysłowcem, artystą, nauczycielem. Postawiwszy więc tezę ogólną, że obcowanie z Sokratesem wyrabiało cnoty i zdolności społeczne, logicznie autor sobie poczyna, gdy korzyści te nie tylko w życiu politycz-nćm uwydatnia, lecz także w skromniejszej sferze pracy codziennćj, która w wielorakiej zostająca spójni z dobrem ogólnćm, wymaga fachowych, społecznych przymiotów, aby z powodzeniem mogła być spełnioną. To też występują w tych rozmowach sami specyaliści (nawet heterka w mniemaniu Greków do nich należała)¹); spotykamy filozofów, artystów, fabrykantów, a cnoty, o których tutaj mowa, mają także charakter społeczny, jak pilny udział w ćwiczeniach gimnastycznych, wytrzymałość w podróżach, wstrzemięźliwość w ucztach i t. p.

Zupełnie jednolitą całość przedstawia księga czwarta. Dotąd przechodził autor korzyści, jakie mogli starzy i młodzi wyciągać

') Rady przez Sokratesa udzielane heterce, jak ma przywabiać skutecznie swoich czcicieli, obrażają nasze uczucie chrześciańskie; warto jednak rozważyć słowa uczonego de Pauio: »Nigdy, w żadnym narodzie na kuli zietnskićj piękne kobiety nie obudzały podobnego, jak u Greków, entuzyazmu. Jak tylko zjawiała się jedna (co na prawdę wydarzało się bardzo rzadko), zaraz jćj imię powtarzano z ust do ust od kończyn Peloponezu aż do granic Macedonii? a stąd w umysłach powstawał ferment, podobny do zaraźliwćj gorączki. Żony najczulsze nie zdołały więcćj odciągnąć swoich mężów ani matki najenergiczniejsze nie mogły powstrzymać swoich synów. Nareszcie widziano naród cały u nóg Laidy, a Grecyę całą podbitą przez Sycyliaukę; czego nie zdołały dokazać ani wojska Persów ani polityka podstępna Spartanów. Wiadomo zresztą, do jakiego szczytu sławy doszła Aspazya; jakie honory oddawano Erynie za życia, a jakie Pithyonice nawet po śmierci. Jćj mauzoleum, wystawione między Ate nami a Eleuzyną, było najwspanialszym pomnikiem, jaki istniał na całym obszarze Grecyi, według świadectwa Dicearcha i Pauzaniasza, którzy go ogładali. (Recherches philosnphiques sur Uf Grecs. Iowę 1. p. 123)'

http://rcin.org.pl

5*