page0165

161

lawy, powstała wewnątrz pokrywy pancerzowej wielka ilość ognisto-płynnej masy skalnej; części tej masy, najbliżej powierzchni leżące, pod wpływem rozszerzania się magmy w czasie jej tężenia musiały rozerwać w^Tarstwy osadowe, nagromadzone na powierzchni pokrywy pancerzowej, i tworzyć kratery dla ujścia magmy. A zatem ognisk wulkanów obecnie czynnych nie należy dopatrywać się w jądrze ziemi, tylko w magmie blizko powierzchni w różnych miejscach nagromadzonej.

Jednak hypotezy powyższej nie potwierdzają doświadczenia fizykalne co do dążności magmy, aby w czasie krzepnięcia rozszerzała się, i to z taką siłą, która zdołałaby rozerwać skorupę ziemską, nieraz dość grubą. Vincenti i Omodei^J) badali ciężar gatunkowy kadmu, ołowiu, bizmutu, cyny, potasu, fosforu i żywego srebra w stanie stałym i ciekłym; przekonali się oni, że tylko bizmut się rozszerza w czasie krystalizowania, a wszystkie inne, wyżej wyliczone ciała, tężejąc zmniejszają swą objętość. Twierdzenia Wadsworth’a²), jakoby wszystkie metale i krzemiany rozszerzały się w czasie krzepnięcia, nie potwierdziły późniejsze badania Doeltera³) oraz Barusa⁴). Nie można pominąć i tego szczegółu, że wartość stopnia geotermicznego w okolicy wulkanów jest względnie wysoka, a to przemawia przeciw przypuszczeniu Stiibela, jakoby pokrywa pancerzowa miała być zbyt gruba. Zresztą, jeżeli przyczyny wybuchów wulkanicznych mamy szukać w magmie, blizko powierzchni położonej, a pochodzącej z law jądra ziemi, to zjawiska wulkanizmu musiałyby się zdarzać niemal na wszystkich miejscach powierzchni ziemskiej, a temu sprzeciwia się faktyczne rozmiesz-

*) Atti della Reale Acad. di Torino 1889. XIII, 1891 XV.

*) Wadswoth: On the evidenoe that the Earth’s interior is solid. The Araer. Naturalist. 1884, t. XVIII, str. 587-594, 678-686, 767—773.

*) Doelter: Die Dichte des fliissigen und des festen Magmas. Neues Jahrb. fur Mineralogie, Geologie und Palaeontologie. Leipzig 1901, str. 141—157.

⁴) Barus: The fusion constants of igneous rock. — Part II. The con-traction of molten igneous rock on passing from liąuid to solid. Philos. Mag. 1893. V Ser. XXXV, str. 173—190.

Thiene dz. w. prz , str. 77 nastp.

Walery Łoziński: Ziemia i jej budowa. Lwów 1907, str, 36—58.

Dr Walter von Knebel: Der Vulkanismus. Berlin 1907 (III Bd. der Sammlung: Natur).

X. Gatryl: Filozofia przyrody.    11

http://rcin.org.pl