page0019

Krokodyle. Jaszczurki.

pospolity w całym Egipcie, gdzie go czczono; dziś znajduje się tylko w górnym biegu Nilu. Karmi się rybami oraz -większemi ssawcami; napada także na ludzi. Mięso jego, tłuszcz i jaja jedzą tylko krajowcy; piżmowej wydzieliny specjalnych gruczołów używa się do wyrobu perfum.

Głównemi jego wrogami są: szczur-nik ichneumon (Herpestes ichneumon) z ssawców i ostrzegacz nilowy (Vara-nus niloticus) z jaszczurek; oba te zwierzęta zjadają jego jaja.

Tab. 2 fig. 3. Gawial gangesowy

(Gayialis gangeticus), z pyskiem bardzo wąskim a długim, guzowato rozszerzonym na końcu; dochodzi do 6 m długości; zamieszkuje dorzecze Gangesu i Bramaputry; karmi się rybami, napada na większe ssawce i pożera trupy. Należy i dziś jeszcze do zwierząt czczonych w Indjach Wschodnich.

3 Rząd. Jaszczurki (Sauria).

Gady o ciele wydłużonem, okrytem rogowemi łuskami lub tarczkami; z 1 lub 2 parami nóg, rzadziej beznogie; nogi zwykle 5 - palcowe, z pazurami; ogon mniej lub więcej długi.

Szkielet składa się ze wszystkich głównych części; pas barkowy i miednicowy posiadają wszystkie jaszczurki, nawet beznogie. Kość kwadratowa połączona ruchomo ze szczękami (różnica od żółwi i krokodyli); połówki szczęki dolnej złączone ze sobą nieruchomo i dlatego paszcza nierozszerzalna (różnica od wężów).

Zęby nie osadzone w zębodołach, ale przyrośnięte do brzegu szczęk; znajdują się także bardzo często i na kościach pod-niebiennych. Język rozmaicie ukształtowany, stanowi ważną cechę systematyczną.

Oczy zwykle z 2 powiekami i migawką, wyjątkowo zakryte stałą przezroczystą błoną; błona bębenkowa niczem nieosłonięta, albo też ukryta pod tarczkami.

Jaszczurki właściwe są głównie streiie gorącej (najliczniej w Ameryce); prawie wszystkie są lądowe; karmią się owadami

i robakami (pożyteczne), większe gatunki także kręgowcami. Składają w wilgotnych i ciepłych miejscach jaja ze skórzastą powłoką; niektóre są jajo-żyworodne.

Dziś żyjące jaszczurki są przeważnie drobne, najwyżej średniej wielkości; ale w ubiegłych epokach geologicznych żyły olbrzymie gatunki, dochodzące 8 metrów długości (Mo-saurus).

Poznano przeszło 1700 gatunków żyjących: z nich tylko 6 znajduje się u nas. Dzielimy je (głównie podług budowy języka) na 5 podrzędów.

1 Podrząd. Widłatojęzyczne (Fissilinguia).

Język długi a cienki, wysuwalny, na końcu widlasto-rozszczepiony, służy jako organ dotyku. Oczy z powiekami; błona bębenkowa widoczna nazewnątrz; 2 pary nóg 5-palcowych; ogon długi. Znajdują się we wszystkich częściach świata; tu należy 5 naszych gatunków.

I Rodzina. Jaszczurki właściwe (Lacertidae).

Grzbiet pokryty łuskami, brzuch tarczami 4-kątnemi, ułożonemi w rzędy; na głowie tarcza wielokątna; szyja wyraźna, z kołnierzykiem, utworzonym z większych