page0020

6

Jaszczurki: Widłatojęzyczne.

łusek; ogon zwykle dłuższy od reszty ciała, pokryty łuskami, ułożonemi w obrączki, bardzo łamliwy; nogi dobrze rozwinięte z długiemi palcami i pazurami.

Zamieszkują wyłącznie wschodnią półkulę; odznaczają się zgrabną postacią, są bardzo zręczne i ruchliwe, karmią się owadami; w krajach umiarkowanych na zimę wchodzą do rozmaitych kryjówek i tam zapadają w sen; do 100 gatunków, z tego 5 naszych.

Tab. 3 fig. 1. Jaszczurka zwinka cz. zwyczajna (Lacerta agilis), nieduża (13—16 cm z ogonem), z ząbkowanym kołnierzem na szyi i ogonem, gdy jest nieuszkodzony, niespełna 2 razy dłuższym od reszty ciała. Ubarwienie bardzo zmienne; najczęściej grzbiet brunatny, boki i brzuch u samca zielonkawe, u samicy boki brunafcnawe, brzuch białawy; na wiosnę u samca barwa zie-lonawa przybiera piękny, połyskujący odcień. Zamieszkuje Europę środkową i wschodnią, w górach do wysokości 800 m; u nas pospolita wszędzie; przebywa na słonecznych murawach; w czerwcu składa 6 — 8 brudno-białych jaj (w mchu, czasem w mrowiskach), z których w sierpniu lęgną się młode.

Tab. 3 fig. 2. Jaszczurka żyworód-

ka (Lacerta vivipara), tej samej długości, ale smuklejsza i z krótszym o-gonem (niewiele co dłuższym od reszty ciała); kołnierz szyjowy tak samo ząbkowany. Ubarwienie stalsze niż u innych jaszczurek: grzbiet i boki ciemno orzechowo-brunatne, z szeregami białawych lub żółtawych plamek, które przerywają tło w ten sposób, że powstają 3 podłużne pręgi: jedna na grzbiecie, 2 po bokach (charakterystyczne dla tego gatunku). Brzuch u samca żółty albo pomarańczowy; u samicy si-nawo-biały. Przebywa w okolicach lesistych; zachodzi na północ i w górach dalej od poprzedniej (w Alpach do 3000 m, w Tatrach do krainy koso-drzewu); u nas znajduje się wszędzie, w górach i miejscach lesistych, pospolitsza od zwinki. Młode lęgną się z jaj w chwili ich składania.

Tab. 3 fig. 3. Jaszczurka murów*

ka (Lacerta muralis), nieco większa (dł. 14 — 18 cm), odznacza się pyszczkiem bardziej śpiczastym; całobrzegim, nieząbkowanym kołnierzem i długim ogonem (2 razy dłuższym od reszty ciała). Ubarwienie zmienne: zazwyczaj na grzbiecie brunatne, z plamami i ciemnym pasem z każdego boku; brzuch żółty lub żółto-czerwonawy, u samic bledszy, często sinawo-biały. Zamieszkuje głównie wybrzeża morza Śródziemnego; w Europie środk. dość rzadka (tylko w dorzeczu Renu i Dunaju); znajduje się zato w Rosji płd., ma też być na Podolu rosyjskiem i Ukrainie.

Jaszczurka zielona (Lacerta yiridis), największa z naszych (dł. 40 cm), wysmukła, z długim ogonem (najmniej 2 razy dłuższym od reszty ciała) i ząbkowanym kołnierzem na szyi. Ubarwienie zielone, na brzuchu bledsze, niekiedy białawe. Samiec ma piękny, połyskująco - szmaragdowy odcień, a na wiosnę boki i podgardle błękitne. Zamieszkuje Europę śród. i płd., a także Azję zach.; u nas znajduje się głównie w płd.-wschodniej części kraju (głównie w dorzeczu Dniestru); w innych okolicach obserwowano ją tylko dorywczo tu i ówdzie (pod Warszawą, Toruniem, na Pomorzu).

Na Ukrainie i Podolu znajduje się Stepniarka drobnołuska (Eremias ar-guta), wielkości jaszczurki zwinki (dł. 13—16 cm), na grzbiecie popielata lub brunatno-popielata z 6 rzędami czarnych plam, na brzuchu biaława, bez plam.

2 Rodzina. Warany (Yaranidae)

Z postaci podobne są do jaszczurek właściwych, ale przewyższają je znacznie wzrostem, dochodzą bowiem do 2 m długości; zamieszkują strefę gorącą Starego Świata; są drapieżne i silne; karmią się mniejszemi kręgowcami; zaczepione, rzucają się nawet na ludzi i kąsają, ale nie są dla nich niebezpieczne.

Waran cz. ostrzegacz nilowy (Va-ranus niloticus) ryc. 4, duż^ (dł. do 2 m), zielony, w ciemne plamy; żarnie-