page0181

Aleksandra Cieślikowa

PRZEZWISKA ZBIOROWE I PRZYDOMKI

Przezwiska zbiorowe. Przydomki

PRZEZWISKA ZBIOROWE

Przezwiskiem można obdarzyć osobę albo grupę ludzi. Jednym z wyznaczników odróżniających przezwisko indywidualne od zbiorowego jest kategoria liczby — singulare tantum : plurale tantum. Warunki psychologiczne, pragmatyczne tworzenia przezwisk zbiorowych są podobne jak przy tworzeniu przezwisk indywidualnych. Przezwiska zbiorowe posiadające nacechowanie emocjonalne z racji odniesienia do zbioru, wspólnoty występują znacznie rzadziej niż przezwiska indywidualne w funkcji adresatywnej. W niektórych przezwiskach zbiorowych następuje zmiana od ekspresji (istniejącej w czasie kreacji przezwiska) do funkcji reprezentatywnej, np. Niemcy. Zmiana spowodowana jest przez przejście do innego obiegu komunikacji — z mikro- do makro wspólnoty. Przezwiska zbiorowe, tak jak indywidualne, często są ulotne, giną, pozostawiając czasem ślad w literaturze.

„Mimo tylu niebagatelnych powodów do nienawiści wobec Niemców (...) na co dzień nazywalibyśmy ich Frycami, nie zaś faszystami czy hitlerowcami (...) zapewne dlatego, że na szczęście znaliśmy ich wyłącznie jako jeńców wojennych" Q. Brodski, Łupy wojenne).

Przezwiska zbiorowe powstają na podstawie obserwacji różnych cech właściwych nie osobom, ale zbiorowościom. Bystroń (1995) wyróżnia przezwiska wskazujące na właściwości językowe, np.: Bajacy, Sotaki (mówiący so), Pyrki od pyry — kartofle (Poznaniacy), Kopijki (Króle-

177