page0099

Aleksandra Cieślikowa

WPROWADZENIE

Od najdawniejszych czasów człowiek ( ) był w różny sposób

nazywany. Nazwy — w tym także nazwy osób — otrzymują te elementy rzeczywistości, które z różnych przyczyn (emocjonalnych i racjonalnych) zasługują na wyróżnienie. Wyróżnienie to jest wywołane określonym celem. „Warto podkreślić, że człowiek miał takie same podstawowe cele i oczekiwania dawniej, jak i dziś. Nie zmieniły się one od tysięcy lat: stąd mowa o swoistym archaizmie, konserwatyzmie kulturowym, ontologicz-nym i gnozeologicznym języka" (por. Anusiewicz 1994).

Jak tworzyły się podstawowe kategorie systemu antroponimicznego i jakim przeobrażeniom ulegały, a co pozostało w nich niezmienne — przedstawimy w poniższych opracowaniach.

Charakterystyka poszczególnych kategorii złoży się na obraz współczesnego systemu nazywania zarówno oficjalnego, jak i gwarowego, grupowego oraz familijnego. Opis powstawania i funkcjonowania nazw własnych powinien pomóc w przekazaniu czytelnikowi obrazu świata dawnego i współczesnego (por. Bartmiński 1993, Tokarski 1993).

Nazwy odnoszące się do ludzi można podzielić na następujące grupy: nazwy indywidualne, nazwy rodzinne i rodowe oraz nazwy zbiorowości ludzkich, których nie łączą więzy krwi.

Indywidualne — to nazwy prymarnie nadane jednostce (liczba pojedyncza), co nie wyklucza ich funkcjonowania w liczbie mnogiej w funkcji metaforycznej i metajęzykowej. Do rodzinnych zaliczymy nazwiska, które powstały w wyniku zapotrzebowania na wyodrębnienie rodziny, chociaż funkcjonują one w odniesieniu zarówno do jednostek, jak i rozmaicie pogrupowanych członków rodziny: mąż i żona, rodzice i dzieci, siostry