page0185

177

Roczniki — Rodat

roczników zajął wyraz kronika (ob.). Wiele jest pism ozasowyoh wyohodzą-eyoh pod nazwą roozników (Annale), pomiędzy niemi znakomite miejsce zajmuje Rocznik biura długości (Annuaire du bureau des longitudes) corocznie wydawany przez obserwatoryjum paryzkie od r. 1796, który poozątkowo zawierał tylko wiadomości kalendarzowe, później zaś zaozęto w nim zamieszozać wiadomości statystyczne, tudzież dane liczebne pożyteczne dla podróżnyoh, fizyków, chemików, a w końcu Arago wprowadził jeszcze wiadomości naukowe, dotyczące astronomii, fizyki, meteorologii, tudzież oznaczenia położeń geograficznych miast okręgowych Francyi i ich wzniesienia nad poziom morza. U nas pod nazwą Roczników były lub są wydawane: Rocznik wojskowy, Rocznik wydz. oświeć., Roczniki tow. przyj, nauk warszaw, i krakow.; Roczniki gospod. krajów., Rocznik urzędowy i t. d.    J. P-z.

Ród, Plemię, z którego się kto rodzi, zkąd pochodzi; później wyraz ten wzięto za jednoznaczny z familiją, rodziną. Dawne przysłowie z XVI wieku mówi: „Lepsze szlachectwo z cnotliwych spraw, niż z rodu samego.” Lud nasz mówi: „Kto ma księdza w rodzie, to go bieda niedobodzie.” Ród, jest pierwiastkiem rodziny.

Rod, Rodinm. Jest to pierwiastek metaliczny do oddziału metalów zwanych szlachetnemi należący, odkryty 1803 roku w platynie rodzimej czyli rudzie platynowej. W stanie odosobnijnym metal ten jest mniej biały i błyszczący niż srebro, jak również mniej kowalny i ciągły; ciężar jego właściwy podają na 19,1; w kwasach pojedynczych, ani nawet w wodzie królewskiej się nie rozpuszcza, otlenia się przez wypalenie z saletrą i tym sposobem wyrobiony tlenek do otrzymania innych związków słnżyć może. Nazwisko metalowi temu nadano od wyrazu greckiego rodeos, róiowo-czerwony, roztwory jego bowiem w kwasach mają piękny różowy kolor.    T. C.

Rod (pręt), miara długości miernicza w Stanach Zjednoczonych, zwana inaczej Pole; zawiera 5 yardów czyli stóp 15; równa się 4,57192 metra francuz-kiego, czyli 15,87 stopy warszawskiej. Rod angielski zwany także Pole, ma 16y_s stóp angielskich czyli prawie 17 stóp warszawskich.

Roda, w najdawniejszych zabytkach języka polskiego, znaczy naturę. Zanim wyraz ten odnaleziono, pisarze galicyjscy przed r. 1830 utworzyli wyraz przyrodę, zastępując nim naturę, ob. Przyroda.

Rodał, tak się nazywa służący u Żydów do publicznego odczytywania po synagogach i domach modlitwy kodex czyli pięcioksiąg Mojżesza (Thora), piszący się zwykle na pargaminie i zwijający się na dwóch z obu stron przymocowanych watkach Ec Chajirn zwanych i kółka u góry i u dołu mających. Najprawdopodobniej wyraz Rodał uformował się z łacińskiego przymiotnika rotalis, rotale (rzecz opatrzona kołami), tak jak officyjal i prowincy-jal powstały z łacińskich wyrazów officialis, procincialis; t zaś zamieniło się na d na podobieństwo słowa jestem, które się u pospólstwa wymawia zdem (ob. Jutrzeńka, n. 8, 1882 r.). Rodat jest u Żydów najdroższym i najświętszym zabytkiem ich historyi, przedmiotem największej ich czci religijnej, pisywany bywa przez biegłego pisarza (Sofer) z największą ostrożnością i z zachowaniem przepisów massoretycznych podług wzoru exemplarza kodexu Ahrona ben Moszeh ben Aszer z Tyberyi, żyjącego w X wieku (ob. Karaim"). Z Rodału Żydzi odczytują rozdziały w synagogach i domach modlitwy w każdy Poniedziałek, Czwartek, w Soboty i święta przy odmawianiu stosownych benedykcyj. Zwyczaj ten religijny odczytywania słowa Bożego z Rodałn, zaprowadzony został wedle tradycyi talmudycznej przez Ezdrasza. F. Str.

12

BNCYKJ.OPEDYJA TOM XXIX.