page0200

190

czem natury jego człowieczej. Rozum w takim człowieku byłby zanikły, jego objawy przez brak wykształcenia, czy użycia ca;kiem zatarte, ale zawszeby w nim był cały. jako władza, którąby można rozwinąć U zwierząt zaś i u ich potom stwa, mimo wszelkiej hodowli, .jednostajność jest bezwarunkowa; nie ma w nich ani śladu rozumu myślącego, uogólniającego, wynajdującego i czyniącego postępy.

Materyaliści chcieliby doskonalsze pojmowanie duszy ludzkiej tłumaczyć doskonalszym rozwojem organów człowieka. Lecz aby ten ich wybieg już z góry usunąć, zauważymy, że wiele zwierząt ma więcej rozwinięte i doskonalsze zmysły, aniżeli człowiek i że tem samem przewyższają go w spostrzeganiu zmysłowe m, a jednak zwierzęta nie „myślą“. Przyznać trzeba, że dcskonałość zmysłowych spostrzeżeń z doskonałością zmysłów rośnie, a z osłabieniem ich się zmniejsza; a przeciwnie, duch tem większej nabywa głębokości, tem silniej i gruntowniej pojmuje prawdę, im więcej się odrywa od zewnętrznych przedmiotów i im mniej nań wpływa działanie zmysłów. To też pomimo ubywania sił cielesnych, jakeśmy już wyżej wspomnieli, świeżość i rzeźkość ducha nie zmniejsza się, a nawet w rozkładającem się już ciele nieraz zdarza się taka jasność i głębokość umysłowego wzroku, jakiej przedtem nigdy w niem nie spostrzeżono. Kiedy każda siła ciała przez dłużej trwającą czynność osłabia się i zużywa, — siła ducha nabiera rzeźkości i bystrości im więcej i dłużej jest

http://rcin.org.pl