page0201

191

•czynną. I chociaż człowiek zasobem swej wiedzy z drugimi się podzieli, ze swej wiedzy nic nie traci, owszem przez nauczanie drugich ją wzbogaca i w prawdzie się utwierdza, co już wyraził starożytny aksyomat: „docendo discimus^w, (ucząc, sami się uczymy).

Drugą władzą istotnie wyróżniającą człowieka od zwierzęcia jest „ w o 1 n o ś ć“. „Z pierwiastka refleksyjnego, działającego w nas, — mówi Bos-suet, — rodzi się pierwiastek nowy: wolność. Dusza, wzniesiona przez rozum nad rzeczy cielesne, nie podlega mimowoli pociągowi ich wrażeń, pozostając wolną i panią i tych wrażeń i samej siebie. Zatem przywiązuje uwagę swą, do czego jej się podoba, i zastanawia się, nad czem ohce, i używa, czego chce do celów, jakie sobie zakłada. “ *)

Pomijając filozoficzne pojęcie wolności, a trzym jąc się tylko wolności empirycznej, p s y-cho-fizycznej, jeszcze uznać musimy, że ta wolność wykazuje najistotniejszą różnicę między człowiekiem a zwierzęciem.

U człowieka zarówno jak u zwierzęcia, każde wrażenie, otrzymane za pomocą organów zmysłowych, przenosi się do mózgu i wywołuje „czynność refleksyjną", t. j działanie zastosowane do bezpośredniego wrażenia; atoli sam tylko człowiek, wyposażony wolną wolą, jest w stanie

i) De la conhaissance de Dieu et de soi-meme eh. 5, § 9.

http://rcin.org.pl