page0205

195

■czarny przez nacisk dany słowom i ich uszykowanie w zdaniu. Zwierzę nie rozumie nawet mowy ludzkiej, nie rozumie różnych stosunków, które mową wyrażamy, nie rozumie budowy zdania. Zwierzę stosuje się po większej części do innych znaków, które mowie towarzyszą, jak giest, mina itd. Możemy np. psu schlebiać najzelżywszemi obelgami, jeżeli całe zewnętrzne zachowanie s ę nasze przy tein objawia zadowolenie i życzliwość.

Zwierzę nie rozumie stosunku i połączenia słów człowieka, bo słowa są fotografią myśli, a-zatem i zrozumienie ich zależy od ich pojęcia. z niezrozumienia więc mowy wynika, że zwie rzęta nie myślą i właśnie dlatego, że nie myślą, nie są zdolne utworzyć sobie mowy. Człowiek na najniższym stopniu upadku swego i zdziczenia posiada mowę i różni się najistotniej od zwierząt. Słusznie więc nie tylko starożytni filozofowie, ale i niemieccy nowsi badacze przyrody •twierdzą, że zdolność mówienia wykazuje zasadniczą różnicę pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem, różnicę, która je.\t podstawą wszystkich innych różnic. Różnica ta nie da się niczem u-sunąć ani wyrównać. Małpa we wszystkiem małpuje człowieka, tylko nie w mowie; człowiek zaś może wszystkie tony i głosy zwierząt naśladować. Z mową rzecz się ma lak samo, jak z pojętnością. Mówi się nieraz o mowie zwierząt, tak samo jak mówimy o pojętności zwierząt. Wiel-•atoli zachodzi różnica pomiędzy mową przyro-

13*

http://rcin.org.pl