page0238

228

żenią. Stawiamy tę granicę dla tego, że wiele obserwacyi i doświadczeń wykazuje, że między przedmiotem zewnętrznym a nami jest pośrednik, nasz układ nerwowy; i że postrzegamy jedynie modyfikacye, które ten przedmiot zewnętrzny, działający jako bodziec, w tym układzie wywołuje.

Nadajmy tymczasowo tym modyfikacyom miano wrażeń, nie rozwiązując kwestyi ich istoty fizycznej czy duchowej.

Inne doświadczenia dowodzą jeszcze, że wrażenia nasze nie są koniecznie podobne do przedmiotów, które je pobudzają, bo rodzaj każdego wrażenia zależy od tak zwanej energii specyficznej podrażnionego nerwu; nerw wzrokowy n. p. czy pobudzany będzie promieniem świetlnym, prądem elektrycznym lub uderzeniem mechanicznem, reaguje zawsze tak samo, reagowaniem tern jest wrażenie światła.

Wynika stąd, że skoro sam nasz układ nerwowy znany nam jest tylko za pośrednictwem wrażeń, nie jesteśmy co do jego właściwej istoty lepiej powiadomieni, jak co do istoty jakiegokolwiek innego przedmiotu.

Po drugie, a jest to wynik daleko ważniejszy, skoro wszystkie wrażenia nasze są jednako fałszywe, jako kopie wywołujących je bodźców, nie mamy prawa posługiwać siężadnem z tych wrażeń dla przedstawienia sobie budowy materyi. Teorye przy których trwa jeszcze wielu fizyków, i które zasadzają się na objaśnianiu wszystkich własności materyi przez różne kombinacye ruchu, grzeszą u podstaw; błąd ich

http://rcin.org.pl