page0250

246

się pogodzić z pojęciem materyi jako podścieliska niezmiennego zmiennych przejawów siły. O materyi wogóle nicbyśmy nie wiedzieli, gdyby nie ta okoliczność, że materya objawia się nam przez energię; czyż więc nie jest racyonalniej powiedzieć, że »materya jest grupą ułożonych w przestrzeni form rozmaitych energii ?« ^J). Wszystkie zjawiska, które spostrzegamy w święcie, są przekształceniami energii; ona więc jedna jest naprawdę niezniszczalną i niezmienną wielkością, a jej pojęcie w zupełności wystarcza do wyjaśnienia różnych gatunków skupień tak zwanej materyi. I tak, ciała stałe zawdzięczają swój kształt »energii postaci« (Formenenergie), której niezmienność znów jest tylko wyrazem szczegółowym ogólnego prawa zachowania energii Każde ciało posiada pewną pojemność na energię; jest ona większa w ciałach sprężystych, mniejsza w sztywnych. Również objętość ciała zawisłą jest od energii, którą ciało ściskane wchłania z zewnątrz, a pod wpływem rozszerzania znów oddaje otoczeniu. Ten gatunek energii zwie się »energią objętościową (Volumenenergie)«; wspomniane dotąd energie pozostają ze sobą w związku ścisłym, a ich ugrupowanie w przestrzeni przedstawia się nam jako ciało. Oprócz »energii postaci« istnieją nadto: »energia ciężkości albo odległości (Distanzener-gie)« oraz »energia ruchu (Bewegungsenergie)«. Ponieważ suma energii nie ulega zmianie sama z siebie, przeto ciało, w ruchu będące, posuwałoby się naprzód w nieskończoność, gdyby nie napotykało na przeszkody; a tak pełne sprzeczności pojęcie bezwładności w dawnej mechanice da się w energetyce wyjaśnić zapomocą prawa niezmiennej sumy energii. Ponieważ zaś energia odległości z natury swej dąży do rozprzestrzeniania się, do posuwania się w dal, zatem w energetyce znika zagadka, czem jest grawitacya, a ze stosunków energii odległości i ciężkości można z łatwością wysnuć prawa, podług których odbywają się ruchy ciał niebieskich.

Przy cieczach wchodzi w grę głównie »energia powierz-chniowa« (OberfUlchenenergie), która nadaje cieczom ich kształty, np. w kropelce lub też w rurkach włoskowatych. W stanie gazowym posiada »energia objętości« zawsze wartość pewną pozytywną, i dlatego gaz wypełnia całą przestrzeń daną bez

*) Ostwald: Yorlesungen j w., str. 169, 181, 193, 238, 245.

http://rcin.org.pl