page0255

251

pierwszy podkład w porządku stawania się jakiejś substancyi materyalnej, nazwę materyi pierwszej: Tcpwrrj podczas gdy materya, istniejąca w formie jakiejś szczegółowej, np. jako spiż, drzewo, złoto, róża itd. zwana bywa: uXrj Seikepa, materya druga. Pierwsza tedy materya czyli pramaterya nie istnieje poza myślą naszą tak, jak ją myśl pojmuje, gdyż poza myślą istnieje ona jako materya druga, jako ciało jakieś indywidualne. Ma się tu sprawa podobnie, jak z treścią pojęć ogólnych. Ani koń ogólny, ani człowdek ogólny nie istnieją poza myślą, tylko osobniki ściśle określone; myśl ujmuje cechy istotne, odkrywane w każdym osobniku lub w każdej osobie ludzkiej, i tworzy pojęcie ogólne konia lub człowieka. Podobnie należy postąpić i co do materyi pierwszej; chociaż bowiem ciała różnią się między sobą pod bardzo wielu względami, jednak myśl nasza dostrzeże powtarzającą się w nich wszystkich cechę wspólną, że są to substancye, w których skład wchodzi materya, czyli że materya jest w nich tern, z czego te substancye zostały utworzone. To też Stagiryta nieraz powtarza, że pramaterya nie jest czemś £vt£A£/£Ćą 5v. tylko S’jva|A£: 5v, bytem w możności, bytem potencyalnym, a nie rzeczywistym. Z tego powodu wielu autorów ^x) zwie pramateryę Arystotelesową wprost nicością, gdyż w rzeczywistości taka materya nie istnieje. Zdradzają oni jednak przez to nieznajomość wielką filozofii Arystotelesa. Jest dwojaka możność: logiczna i ontologiczna. Możność logiczna zasadza się na niesprzeczności cech w danem pojęciu, czyli jest możliwością rzeczy; możność zaś ontologiczna, to nic innego, tylko uzdolnienie danej rzeczy do wykonania jakiegoś skutku lub doznania czegoś. Ten, kto nigdy się nie uczył malarstwa lub rzeźbiarstwa, nie zdoła wyrzeźbić dobrego posągu lub namalować obrazu; znajomość tedy sztuki rzeźbiarskiej lub malarskiej daje człowiekowi możność rzeźbienia lub malowania. Czyż ta możność jest czystą fikcyą, nicością? Tego nie ośmieliłby się powiedzieć nawet sam Lange. Otóż i Stagiryta w podobny sposób pojmuje istnienie pramateryi. Jak posiadana przez rzeźbiarza możność rzeźbienia nie da się ograniczyć tylko do jednego posągu, ale na jej podstawie może on

‘) Między innymi E. A. F. Lange: Geschichte des Materialismus, t. I. str. 165.

http://rcin.org.pl