page0027

WIKTOR COUSIN. 2 I

granicznych. Pomijam jego wielce uczone prace, jak wydawnictwo dziel Kartezyusza i dzieł Proklusa, po większćj części nawet nieznanych; pomijam przekład pism Platona i badania na polu histo-ryi oświaty; dla naszego przedmiotu zachowały niemałą wartość wykłady, zwłaszcza dziejów filozofii nowoźytnćj, wydane w dwóch seryach, w porządku, w jakim je miewał w College de France.*)

C o u s i n ma niezaprzeczone zasługi. Pierwszy nauczył się trochę po niemiecku, pierwszy podróżował po Niemczech w celach naukowych, pierwszy zdawał sprawę w swój ojczyźnie o wielkich systemach niemieckich, które poznał za Renem Ale nietylko dla Francuzów, nawet dla wszystkich, pisma jego traktujące o historyi filozofii są ważne. Posiada styl. jasny i błyszczący, a z ciepłą retoryką dokładnie przedstawia systemy, któremi się zajmuje. Znał bardzo dobrze francuskie i angielskie od Kartezyusza i Lockego aż do Condillac'a i szkoły szkockićj. Kto chce powziąć jasne i gruntowne wyobrażenie o tych systemach, nie znajdzie lepszego, niż Wiktor Cousin, przewodnika. A jego prelekcye o Kancie pozostaną na zawsze wzorem dobrego wykładu. Nawet ci, co czytają Kanta w oryginale, powinni dowiedzieć się, jak ciemny filozof królewiecki odbił się w jasnej głowie eklektyka nad Sekwaną. Eklektykiem sam siebie nazwał i szczycił sie tytułem, który mieści w sobie wszystkie ujemne strony jego metody. Nie mając własnego systemu, lecz wybierając z każdego, co mu lepićj dogadzało, musiał źle sądzić innych myślicieli, bo trudno być sprawiedliwym w sądach, jeżeli się niema żadnego przewodniego pewnika. Przy świetnych swoich zdolnościach nie miał umysłu twórczego, a ubiegając się o popularność, nie lubił zasad twardo i ściśle przeprowadzonych. Dlatego wypisał eklektyzm na swojej chorągwi i miał zrazu powodzenie ogromne, bo wmawiał w publiczność, że konstytucya francuska jest także rodzajem eklektyzmu, a stąd jego filozofia odpowiada najbardzićj potrzebom politycznym chwili. To też była filozofia jego popularną, dopóki trwały rządy liberalnego mieszczaństwa; gdy zaś nastały czasy Napoleona III. a z niemi silny wzrost przekonań katolickich, usiłował, zwłaszcza

') Każda serya składa się z 5. tomów, z tytułem wspólnym: Cours de Phistoire de la philosophie moderne. Pierwszy tom drugićj seryi zawiera ogólną Introduction a P histoire de la philosophie. Oprócz tego wyszła w jednym tomie: Histoire gćtićrale de la philosophie, często wydawana. Dochodzi do końca XVIII. stulecia. Nader cenne są jego dragmenłs philosophiques pour servir a Phistoire de la philosophie w 5. tomach. Ostatnie wydanie piąte jest z r. 1866.

http://rcin.org.pl