page0271

267

iip. I)e Gredt, iż związek posiada faktycznie jedną wspólną formę substancyalną, a to dlatego, że formy substancyalne pierwiastków przez wzajemne oddziaływanie i rozciąganie się, czyli przez udzielanie się większej ilości masy, póty się osłabiają, póki nie nastąpi we wszystkich składnikach równowaga co do natężenia tych form. Np. chlor i sód, łącząc się, reagują na siebie póty, póki cząstki poszczególne nie osłabią swych właściwości, swych przymiotów przez udzielanie ich drugiej cząstce w tej mierze, w jakiej same mogą nabyć przymiotów drugiego atomu. W ślad zaś za taką przemianą materyi w pierwiastkach zjawia się materya jednorodna w związku i stosowna forma substancyalna.

Wszelako w tern przypuszczeniu bynajmniej nie znikają trudności powyżej wspomniane, a co gorsza, temu przypuszczeniu wręcz się sprzeciwiają fakta. Prawda, że pierwiastki dążą do równowagi, którą też faktycznie w związku osiągają; czynią one to jednak zgodnie z naturą i stopniem swego powinowactwa, a nie tak, jak Gredt sobie tę róunowagę przedstawia. Wystarczy przytoczyć jeden przykład. Potas łączy się z chlorem w^ chlorek potasow^ry (KC1), i wywiązuje się przy tej sposobności 105 kaloryi gramowych; przy połączeniu ze siarką 0v₂S) mamy tylko 1023 kaloryi gramowych; z bromem (KBr) 100 kal. gr., wreszcie z jodem (KJ) tylko 85 4 kal. gram. Okazuje się stąd, że potas łącząc się ze siarką, bromem lub jodem nie wydziela z siebie całej energii termicznej, której zasób w sobie posiada, ale zatrzymuje jej część pewną we formie energii potencyalnej, czyli nie rozciąga swmj energii w całej jej mierze na pierwiastki, z którymi się łączy, wyjąwszy chlor¹).

Przykład ten nadaje się za to najlepiej do tego wyjaśnienia, którego twórcą głównym był św^r. Tomasz z Akwinu, mianowicie, że pierwiastki ulegają wprawdzie zmianie w związku, ale nie tak radykalnej, iżby miały tracić swe formy substancyalne całkowicie i bezpowrotnie. Z chwilą tworzenia się związku następuje wskutek reagowania pierwiastków zmiana za-in der belebten und unbelebten Substanz, und die Wiederkehr der Ele-mente m der chemischen Auflosung — artykuł w Jahrbuch fur Philosophie und spekulative Theologie. XIX Bd. 4 Heft, str. 402—419 (1905).

>) Por. Nys: Cosmologie j. %v., str. 402 nastp.

http://rcin.org.pl