page0347

343

wchłaniając w siebie cząsteczki z otaczającej je cieczy, to rzecz wiadoma, źe i gąbka sucha bardzo chciwie wchłania w siebie wodę, a czyż przez to można powiedzieć, źe ona rośnie w znaczeniu biologicznem tego wyrazu?

3) Należy się również zastrzedz przeciwko temu, że me-chaniści, jak Du Bois Reymond, Helmholtz, Haeckel, Biitschli i inni, wyłącznie mechanistyczne wyjaśnienie zjawisk biologicznych nazywają wyjaśnieniem przyczynowem. Zapominają oni widocznie, że są rozmaite rodzaje przyczynowości. Jeżeli nie będę miał pod ręką gliny, wody i piasku, nie zrobię cegły; a jeżeli nie będę miał cegieł i wapna lub drzewa budulcowego, nie postawię domu. Atoli dom nie powstałby i wtedy, gdyby zabrakło człowieka, który może wskazać, jak należy spajać cegły lub ustawiać belki drzewa, iżby z ich ułożenia powstała całość, nadająca się na mieszkanie ludzkie. Zatem nie tylko cegły i wapno lub belki drzewne są przyczyną domu, lecz i forma ich ułożenia oraz cel, któremu układ części domu musi podlegać. Owszem, cel jest czemś pierwszem w szeregu innych przyczyn, on kieruje niemi, on przyświeca i wpływa na zestra-janie części w całość z góry obmyślaną. Ze zaś cel nie wpływa na powstanie skutku w ten sam sposób, jak przyczyna sprawcza, w niczem to nie uchybia jego przyczynowości, gdyż każda z przyczyn skutku w inny sposób na niego wpływa nie przestając być jego przyczyną. Dobrze Trendelenburg¹) uwydatnił różnicę między przyczynowością celu a przyczyny sprawczej. »Gdzie jedynie siła panuje, powiada on, obumiera przyczyna w skutku. Ruch rodzi linię; z chwilą wydania tego skutku, ustaje przyczyna. Uderzenie wywołuje ruch, ruch uwalnia ciało od zetknięcia się z uderzeniem, i uderzenie niknie... Z przyczyną celową ma się rzecz inaczej. Cel wypełnia się i trwa w swym skutku. Jeżeli zdolność widzenia jako cel buduje oko, nie zamiera przyczyna, lecz staje się żywą w swym skutku, w narządzie. Albo jeżeli się wyraża myśl w zdaniu, aby się stała jawną, to przyczyna ta utrzymuje się nadal w skutku. Cel (przyczyna) jest trwałą duszą organu (wyszłego z celu skutku). Państwo sił ślepych (dziedzina przyczyny sprawczej)

^ł) Por. Adolf Tr e n d e 1 e n b urg: Logische Untersuchungen. Leipzig 1870, t. II, str. 39.

http://rcin.org.pl