page0400

398

PLATON.

do czego dobry rumak usilnie się przykłada. Ale są i różnice, ta zwłaszcza, że obie części śmiertelne zjawiają się w ciele dopiero wtedy, gdy nieśmiertelna do niego wstępuje, a znikają po jego rozkładzie. To też nie mówi tutaj Platon o * częściach < , lecz »kształtach« co przy jego nieokreślonej terminologii wychodzi na »rodzaje« ¹). Wtedy jednak otrzymalibyśmy w znaczeniu dosłownem dwie dusze lub trzy nawet, nie mające ze sobą nic wspólnego. Prawda że i w Fedrosie słyszeliśmy o kształcie troistym duszy, ale jest to całość dynamiczna, która już gotowa wchodzi do ciała i z niego wychodzi. W Timeuszu przeciwnie dusza główna wydaje się byc tylko myśleniem a przebywając w głowie, odgrodzona jest od dwóch innych dusz. Sąsiaduje z niemi, nawet wchodzi w pewien stosunek luźny za pomocą narządów anatomiczno * fizyologicznych, ale nie zrasta się z niemi w jedną istność, tak jak trzy osoby, jadące wspólnym wozem, nie tracą swej odrębności przez to, że jedna tylko powozi i dobrze zna drogę.

Nie mogąc Platonowi przypisać teoryi, zostającej w rażącej sprzeczności z innemi jego poglądami psychologicznemi, powinniśmy ową duszę śmiertelną brać za to, czein jest niewątpliwie, za przenośnię²). Nazywają się w Fedrosie bogowie nieśmiertelnymi,

^l) W Rzeczyposp. mówi Platon o *cząściach* (u.Epr)'', duszy, ponieważ porównywa je z klasami spolecznemi, na które rozpada się ludność jego miasta idealnego (n. p. IV. p. 442 c; 444 b etc.). Ale daleko częściej kładzie » postacie* (e’t8rp lub urodzaje* (y^VTj), czasem polubownie w tym samym okresie, n. p IV. p. 440 e; 441 a. c, d etc. Jednakże dwa te wyrazy znachodzą się u niego w najodmieuniejszych znaczeniach, bo jak słusznie mówi Campbell, terminologia filozoficzna w jego dialogach, nawet najdojrzalszych, jest »początkującą, próbującą, przechodnią* (Plato's Republic Vol. II p. 292). N. p. eTSo; w następnych wiekach uchodzi za charakterystyczną właściwość jego terminologii, ale u niego często, jak u innych pisarzy owego stulecia, oznacza wszelki kształt podpadający pod zmysły, ciało, naturę ciała, sposób działania lub dowodzenia, rodzaj czegoś i t. d. Oprócz tego ma wyraz ten różne czysto platońskie znaczenia, jak: pojęcie moralne, natura ogólna, całość logiczna, część organicznej całości, wzór jakiegoś rodzaju przedmiotów, czysta abstrakcya, pojęcie stosunku i t. p. Bardzo dokładną listę takich znaczeń ułożył Campbell w wymień, wyd. Rzeczyp. Tom II str. 296 i nast. To samo można sprawdzić na wyrazach 18ea, y^voę i t. d. Należy ciągle przypominać tę chwiejność terminologii nowożytnym badaczom, szukającym zbytniej ścisłości tam, gdzie Platon nie chciał lub nie umiał być ścisłym.

^ł) »Dusza śmiertelna mówi Archer-Hind, w dosłownem znaczeniu, jest zaiste najbezwzględniejszą kontradykcyą wyrazów, jakiej słownik dostarczyć może*. (The Phaedo of Plato p. 29).

http://rcin.org.pl