page0799

791

Sagatyński — Sago

Nigdy on w swoich żartach nie dotknął, nie obraził niczyjej osobistości. Dawne czasy, dawne dwory panów polskich, ich śmieszności dostarczały mu bogatych materyałów. Niektóre jego w tym rodzaju opowiadania w Warszawie przytacza F. S. Dmochowski w swoich Wspomnieniach (Warszawa, r.1858, str. 297). Szczególnie także zajmujące były opowiadania o ostatnich latach życia Stanisiawa Augusta, o którym na usilne naleganie swoich znajomych, skreślił pamiętniki rozpoczynające są od dnia 17 Kwietnia 1794 r., a kończące się na pochowaniu zwłok królewskich w Petersburgu r. 1798. Wyjątki z tych pamiętników umieszczone były najprzód w Przyjacielu ludu, r. XI N° 31—34, a potem wyszły w całości p. t.: Pamiętnik byłego pazia Stanisława Poniatowskiego, przy którym zostawał ai do śmierci (Poznań, r. 1845, w 12). Saga-tynski umarł w Galicyi r. 1844.    F. M. S.

SagO, albo Sego, jestto znany w handlu rodzaj krupek z mączki palmowej. Palma sagowa Rumfa (Metroxylon Rumphii Martius, Sagus Rumphii Willd. Sagus farinifera Gaertn.), dostarcza głównie owej mączki ze swego pnia czyli kłodziny. Palma ta rośnie gromadnie po miejscach bagnistych na wyspach nrehip. wschodnio-indyjskiego, tworzy tam dość znaczne lasy, które dla ludzi są trudnodostępne; bo pominąwszy, że nogi w bagnie zapadają, jeszcze kłodziny młodsze nastroszone są kłującemi szczątkami z odpadłych liści i tak gęsto rosną, że prawie niepodobna między niemi się przecisnąć. Obok starych kłodzin dość gładkich, wyrasta zazwyczaj mnóstwo młodych i to z korzenia, bo głównie tym sposobem rozmnaża się palma sagowa, a nie za pomocą nasion, które po w iększej części nie w schodzą. Liście ma wielkie i tęgie, pierzaste a kiedy dojdzie 7 lub 8 lat, kłodzina jej staje się gładszą, do 20 stóp wysoką a z pomiędzy liści piękną koronę tworzących, wyrastają kwiaty czerwonawe, które potem zamieniają się na owoce, bardzo^do szyszek jodłowych podobne. Mieszkańcy jednak wyszukują okazów- palmy sagowej, które jeszcze nie kwitły, bo tylko takie są na mączkę najlepsze i najwydatniejsze, posiadając jej zazwyczaj 600—800 funtów. Mączka ta znajduje się w tkaninie miękiszu rdzenia kłodziny, którym w wielu pniach palmowych większą ich część wypełnia. Z kłodziny pociętej na kilkostopowe kawały, rdzeń się wybiera, tłucze i w korytach drew^rnianych do tego zastosowanych tak długo wodą nalewa i płócze, dopóki otrzymana tym sposobem mączka nie będzie zupełnie białą i czystą, bez wszelkich drzewnych części. Potem wilgotna jeszcze mączka sagowa, przepuszcza się przez stosowne sita na miejsca suche i płaskie i wolno zasusza na powietrzu lub w cieple nie wyższym jak 60 stopni. Tym sposobem otrzymują się drobne krupki, różnej barwy, a barwa ta od sposobu zasuszenia i oczyszczenia mączki zależy. Miasto Singapore z całych Indyj wschodnich jest głównem miejscem, gdzie się trudnią oczyszczeniem mączki sagowej i robieniem z niej krupek. Najwięcej trudnią się tern Chińczycy, a nawet zdaje się, że to ich jest wynalazek robienia krupek sagowych. Wysyłają je ztam-tąd w^T znacznej ilości do Europy, do angielskich posiadłości w Indyjaeh, do przylądka Dobrej nadziei i t. d. Zazwyczaj pakują sago w skrzynki drewniane, po 120 funtów ważące i takowe po 3, 4 lub 5 dolarów sprzedają. W handlu europejskim pospolicie znajduje się 5 gatunków sago, a mianowicie: 1) Sago białe, przedstawiające krupki niekształtne, czysto białej barwy; 2) sago czerwone, o krupkach kształtnych, kulistych, z jednej strony brunatno-czer-wonawych; 3) sago brunatne, o krupkach rożnej wielkości, niekształtno-kuli-stych, brunatnawo-szarych, z jednej strony jaśniejszych, prawie białych; 4) sago o drobnych krupkach żółtawych, ale jednostajnej wielkości, wreszcie,