page0901

893

SpUta _ Spiż

6p3tta (Karol' Jan Filip), znakomity niemiecki poeta religijny, urodził się 1801 r. w Hannowerze, nauki teologiczne końozył w uniwersytecie gettyng-skim i od r. 1853 był superintcndentem i proboszczem w Peine, w księztwie Hildesheim. Urzędowa jego działalność przez cały ciąg życia była niezmiernie zbawienną. Oprócz kilku kazań, które ogłosił publicznie, wydał zbiór pieśni duchownych, pod tytułem: Psalter und Harfę, odznaczających się harmoniją, wykończeniem formy, rzewnością uczucia i tieśoią prawdziwie chrześcijańską. Kompozycyje muzyczne do nich dorabiali Becker w Lipsku i Bering. F. H. L.

Spittler (Ludwik Tymoteusz, baron), historyk i publicysta niemiecki, urodził się 1753 r. w Stuttgardzie; po ukończeniu nauk w Tubindze i Gettyndze, został r. 1777. repetytorem seminaryjum teologicznego przy uniwersytecie get-Łyngskim. Po wydaniu dwóch dzieł: Kritische (Jntersuchung des 60 laodic.a-ischen Kanons (Brema, 1777) i Geschlchle des kanomschen Rechts bis auf die Zeiten des falschen Isidor {1778), został tamże 1779 r. professorem filozofii. Wkrótce jednał odznaczył się głównie swemi wykładami historyi, a gdy skutkiem poróżnienia z Heynem (ob.) powrócił do kraju rodzinnego, został tu stopniowo kuratorem uniwersytetu tubingskiego, prezesem naczelnej dyrekcyi naukowej, ministrem, otrzymał godność baronowską i zmarł 1810 r. Do głównych prac jego należą: Grundriss der Geschlchle der christlichen Kirchc (1898), Geschichte WUrtembergs unter den Grafen und Herzogen (i7 33\ Geschlchle des Piirstentkums Hannomr (1786), Enf/curf der Geschichte der europdischen Slaaten (2 tomy; 1793), Geschichte der danischen Reoo-lution 1660 (1798), Vorlesungen uber die Geschichte des Papsthums (1824), Geschichte des Kreuzziige (1827) i wiele innych. Zebrane jego dzieła wydał jego zięć K. Wiichter w 15 tomach (Stuttgart, 1827 —37).    F. H. L.

Spis (Jan Chrzciciel von), badacz natury, urodzony 1781 r. w Hochstadt w Bawaryi, nauki pobierał w Bambergu, następnie słuchał teologii w seminaryjum duchownem w Wirzburgu i tamże poświęcił się medycynie. Wr. 1808 kosztem rządu bawarskiego udał się do Paryża, poczem zwiedził Francyję, Włochy i Szwajcaryję. Po powrocie do Monachijum i napisaniu dzieła: Ge-schickle und Beurtheilung aller Systeme der Zoologie (Norymberga, 1811), został konserwatorem zbiorów zootomiczno-zoologicznych, a w r. 1813 członkiem akademii. Ogłosił potem Cephalogencsis (Monachijum, 1815), gdzie zastanawiając sio nad budową głowy ludzkiej, przedstawia jej wykształoenie począwszy od owadów u wszystkich zwierząt uważanych klassami i rodzinami. Gdy Austryja postanowiła w orszaku cesarzowej Brazylii, wyprawić do tego kraju grono ludzi uczonych, wyznaczony został w tę podróż ze strony Bawaryi Spix i Mirlius. Obadwaj udawszy się w podróż 1817 r,, zbadali rozmaite prowineyje Brazylii i w r. 1820 wrócili do Niemiec. Spix uległszy wpływowi klimatu nigdy nie odzyskał zdrowia i umarł 1826 roku. Majątek swój przekazał akademii nauk, papiery zaś oddał Martiusowi. Od roku 1824—35 po części sam, po części zaś przy pomocy innych zoologów, ogłosił pięć dzieł okazałych

0    małpach, niedoperzach, ptakach i gadach w Brazylii zebranych. Dzieła te zawierają wiele rzeczy nowych, lecz im zarzucają brak ścisłej krytyki.

Spiż ob. Aljai.

Spiż czyli Ziemia Spiska, po łacinie Scepusia, po niemiesku Zlps, po madziarsko Warmśgye. Kraj ten w Tatrach położony, od południa, wschodu

1    zachodu graniozący z Węgrami, na północ bystrą rzeką Popradem od województwa Krakowskiego oddzielony, niewiadomo zkąd nazwisko słowiańskie Spiż dostał, wszakże nazwy miast, wsi, miejsc i rzek pokazują, iż ziemia ta zda-