page0918

910

Sankt-Blasien — Sankt-Galen

niegdyś w Bryzgowii austryjackiej, dziś miasteczko okręgowe w w. ks. Ba-deńskiem. Założone przez pustelników, braci nad Albą zwanych (an der Alb), otrzymało nazwę św. Błażeja w skutek sprowadzenia zwłok tego świętego w IX stuleciu. Fundatorem opactwa według reguły św. Benedykta był Reginbald von Seldenbrunn, który obrany pierwszy opatem w r. 946, wszystkie swoje dobra onemuż zapisał. Przywileje cesarskie, łaska papieźów i dary prywatnych, znakomicie z czasem pomnożyły majątki opactwa, a jego członkowie zasłynęli nauką. Stojąc pod opieką cesarską, miało od r. 1361 dziedzicznych strażników (Schirmvoigt) z domu rakuskiego. Roku 1405 papież nadał opatowi rangę infułata. Opat Marcin I kupnem hrabstwa Bondorf w r. 1611 wyzwolił się z pod pieczy austryjackiej, zasiadłszy w gronie hrabiów Szwabii. Austryja jednak dla zmewolema sobie bogatego opactwa, podniosła r. 1746 opata Franciszka IV i jego następców do godności książęcej z tytułem cesarskich nadwornych arcykapłanów (Kaiserl. Erb-erz- hof-kaplane) W r. 1768 pogorzel je dotknęła, przy czem spaliła się kosztowna i liczna bi-bljoteka. W r. 1805 po pokoju Presburgskim, opactwo przeszło pod rządy w. ks. Bodeńskiego, z wyjątkiem hr. Bondorf, które dostało się Wirtembergo-wi; po czem w r. 1807 zniesione zostało. Mnisi powędrowali do klasztoru w Pyrhn a ztąd do Sankt-Paul w Karyntyi. Zamknięty dziś kościół, z niezmiernym wybudowany nakładem w roku 1773—83 na wzór rzymskiego Panteonu, miał słupy marmurowe, ołtarze i kopułę. Zabudowania klasztorne obrócono w części na zakłady fabryczne, w części na siedlisko władz rządowych.

Sailkt-GaillCn, czternasty kanton Szwajcaryj, zamykający w sobie kanton Appenzell, graniczy z Austryją, ks. Lichtenstein, kantonem Gryzonów i jeziorem Boden. Na 38—41 mil kw. przestrzeni, liczy około 180,000 mieszkańców, między któremi 110,000 katolików i 70,000 ewangelików, kościoła reformowanego. Ludność zamożna żywi się z hodowli bydła, prowadzi handel i trudni się przemysłem, mianowicie tkactwem bawełny. Ustawa kantonu od r. 1831 jest reprezentacyjno-demokratyczną. Rada wielka z 150 członków złożona, obieraną bywa przez wszystkich do głosowania zdolnych obywateli 15 okręgów kraju, z uwzględnieniem stosunku ludności katolickiej do reformowanej. Jest ona wykonawczynią zwierzchniczej narodu władzy; prawa jej wszakże dopiero po 45 dniach od ogłoszenia swego nabierają mocy obowiązującej, jeśli w ciągu tego czasu naród nie obalił ich swojem Veto. Rada wielka wybiera z pośród siebie radę małą rządzącą, której przewodniczy Lan-daraan. Usiłowanie jej połączenia pod jednę centralną władze edukacyjną,, wyznaniowo dotąd rozdzielonego wychowania publicznego, rozbiło się właśnie w r. 1851 o Veto ludu. Stolica kantonu Sanht-Gallen ze słynnem opactwem Benedyktynów, liczy 12,000 mieszkańców, ma gimnazyum akademickie. 3 bi-blijoteki mieszczące w sobie ważne rękopisy, mianowicie staro-niemieckie; towarzystwo literackie, bank, wiezienie; trudni się tkactwem, oprzetem i bli-charstwem. W pobliżu miasta od r. 1820 most długi na stóp 580 wiedzie przez rz. Goldach, łącząc dwie skały o 100 stóp od siebie oddalona, w wysokości 90 stóp nad poziom. Inne miasteczka kantonu, głównie wyrobem płócien i bawełny słynące, są: Rorschach nad jeziorem Boden, Lichtensteig, Wattweil (w okręgu Neu-Toggenburg), Rheineck . Altstetten w dolinie Renu, i ITznach w bliskości jeziora Zurichskiego. Porównaj: Ildefons von Arx’a Geschichte des Cantons St. Gallen (trzy tomy, St. Gallen roku 1810), Ehren-zeller’a Jahrhucher der Sladt St. Gallen (dwa tomy, tamże 1824—32 ro-