page0971

963

Sardyńskle królestwo

ustawy. Tymczasem Austryja uzbroiła się dla stłumienia rewolucyi. Karol Felix w Modenie wszystkie postanowienia rządu unieważnił i hr. Salieri della Torre postawił na czele wojsk, które mu wiernemi pozostały. Karol Albert mianowawszy ministrem wojny hr. Santa-Rosa, umknął do obozu królewskiego i zrzekł się rządów. W Kwietn.u Austryjacy pod wodzą Bubny wkroczyli do Piemontu, a pobiwszy powstańców po mężnym ich oporze, zajęli Turyn i przywrócili władzę absolutną wraz z jezuitami. Wzięto się do ukarania winnych; lecz większa ich liczba umknęła za granicę, a hr. Santa-Rosa wszedł do służby greckiej, gdzie zginął w utarczce z Turkami r. 1895 na wyspie Sfak-teria. Porównaj: Trenie jours de retolution en Piemont (Lyon, r. 1891), Beauchamp’a Hisloire de la reoolution en Piemont (Paryż, r. 1891), Precis historiąue sur les rerokitions de Naples et de Po mont (Paryż r. 1891), Santa-Rosa De la reoolution piemontmse (Paryż, r. 1899). Karol Albert objąwszy rządy w r. 1831, lubo w administracyi pewne zaprowadził ulepszenia nie zdołał jednak zadowolnić wzburzonych paryzką rewolucyją lipcową umysłów tern bardziej gdy i on uległ wpływowi jezuitów i szlachty. Spisek odkryty r. 1833 w Turynie i lekkomyślne wtargnięcie w Lutym r. 1854 ze Szwaj-caryi tłumu emigrantów włoskich niemieckich i polskich (tak zwana wyprawa sabaudzka Mazziniego) bardziej jeszcze popchnęły rząd na drogę reakcyi i z dynastyją Lipcową do r. 1835 skłóciły. Owszem, rząd otwarcie popierając pretensyje Don-Karlosa, zerwał stosunki handlowe z Hiszpamją roku 1836—39, niemniej z Portugaliją z powodu niepowodzenia w proponowa-nem małżeństwie Donny Maryi z księciem Eugeniuszem Sabaudzkim. Wszakże w zarządzie wewnętrznym król znakomite i korzystne poczynił reformy. Zawarł traktaty handlowe z wielu państwami, ulepszał drogi i budował koleje, wspierał handel i przemysł i porządek w skarbie przywrócił. W r. 1849 ogłosił cząstkową amnestyję, cenzurę zwolnił, urządził sądownictwo i feudal-ności pokassował. Spór o handel solny i winny, wszczęty r. 1846 z rządem lombardzko-weneckim dowiódł, że król pragnął się wyswobodzić z pod ciążącego nad Włochami wpływu austryjackiego, a ruchy ogólne przy wyniesieniu na tron papiezki Piusa IX ukazały Sardynije jako jedyne z państw Włoch, które w skutek dobrobytu powszechnego, porządku w administracyi, karności w wojsku, mierzyć się mogło z Austryją o wpływ i panowanie na półwyspie włoskim. Ruchy włoskie, w Sardynii r. 1846—1847 już nie spiskami i wybuchami, ale objawiały się petycyjsmi i demonstracyjami. Król dekretem z dnia 30 Października r. 1847 zaprowadził znaczne reformy w sądownictwie i policyi i w Lutym r. 1848 nadał wreszcie krajowi ustawę konstytucyjną. Utworzenie ministeryum odpowiedzialnego (w Marcu), które ogłosiło nowe prawo wyborcze i zwołanie izb na 17 Kwietnia, wraz z amnestyją powszechną dopełniły obalenia dawnego stanu rzeczy. Podczas tych wypadków, wieść

0    rewolucyi lutowej w Paryżu, poruszyła znów Włochów do gorętszego działania i mianowicie w Medyjolanie wywołała 18 Marca powitanie, które Austryjaków za rzekę Mincio odepchnęło^ a później i z Wenecyi ich wyrugowało. Party opiniją i życzeniem powszechnem, Karol Albert wypowiedział wojnę Austryi i wtargnął do Lombardyi. Ale ciężar wojny przeciwko zbyt możnemu przeciwnikowi spadł na niego samego; nagleni bowiem przez demokratów inni władzcy włoscy do współdziałania, ani mieli siłę po temu, ani dobrą wolę. Klęska pod Custozza (95 Lipca) zmusiła króla do odwrotu za Tessyn

1    zawarcia zawieszenia broni. Tymczasem otwarto parlament w Turynie

61#